Eftirfarandi frétt birtist í Fréttablaðinu og á visir.is í dag, 11. september:

Fréttablaðið, 11. September 2006 01:00

Forseti Afganistans fagnar nýjum áfanga:

Kók framleitt að nýju í Afganistan

Hamid Karzaí, forseti Afganistans, tók þátt í hátíðlegri athöfn þegar ný verksmiðja Coca Cola-fyrirtækisins var opnuð í höfuðborginni Kabúl í gær. Meira en tíu ár eru síðan gamla verksmiðjan eyðilagðist í borgarastyrjöldinni, sem geisaði í landinu á árunum 1992 til 1996 og varð meira en fimmtíu þúsund manns að bana í höfuðborginni.

Karzai bar lof á Habibullah Guizar, sem hafði frumkvæði að því að verksmiðjan yrði reist. Guizar fjárfesti í verksmiðjunni fyrir 25 milljónir dala, eða sem svarar nærri 1,8 milljörðum króna.

Verksmiðjan getur framleitt árlega 350 milljón flöskur með gosdrykknum vinsæla og geta 350 manns haft þar af fasta atvinnu.

„Þetta er enn eitt skrefið áfram í áttina að auknum hagvexti, sjálfbærum efnahag og betri lífskjörum í Afganistan,” sagði Karzaí í opnunarræðu sem hann hélt í gær.

Þessa dagana geisa í suðurhluta landsins hörðustu bardagarnir sem þar hafa átt sér stað síðan talibanastjórnin féll fyrir nærri fimm árum. Núna um helgina segjast hersveitir Nató og heimamanna hafa fellt 94 talibana í loftárásum og árásum á jörðu niðri.

Fáir virðast sakna bandaríska hersins nú þegar hann er næstum farinn nema fáeinir staðnaðir kaldastríðsmenn úr framlínu stjórnarflokkanna. Þær raddir heyrast allvíða að við eigum að vera fegin að vera laus úr félagsskapnum við Bandaríkin, enda sé hann ekki félegur nú þegar Bush og hans nótar ráða þar ríkjum. Hins vegar segja margir að við þurfum einhverjar varnir samt, en aðildin að NATO tryggi þær.

En mörgum sést yfir að NATO er að vissu leyti tæki í þjónustu Bandaríkjanna. Kannski ekki að öllu leyti, Bandaríkin ráða ekki öllu, en ansi miklu og það er almennt viðurkennt að Bandaríkin séu forysturíki NATO, eða eins og Vigfús Geirdal komst að orði í grein sem birtist í Morgunblaðinu og svo hér á Frðarvefnum í júlí: „NATO er ekki sjálfstæð stofnun sem getur sett Bandaríkjunum stólinn fyrir dyrnar sem eins konar yfirþjóðlegt vald. Bandaríkin ráða þar þvert á móti nokkurn veginn því sem þau vilja. NATO er bandalag Bandaríkjanna og fylgiríkja þeirra. Bandaríkin leggja til bæði hernaðarmáttinn og fjármagnið að langmestu leyti. Jafnvel það fé til styrktar hernaðarframkvæmdum einstakra aðildarríkja (t.d. Bandaríkjahers hér á landi) sem sagt er koma úr svokölluðum mannvirkjasjóði NATO er að stærstum hluta bandarískt fjármagn.“ Og það er ekki aðeins svo að yfirhershöfðingjar helstu herstjórna bandalagsins séu bandarískir heldur eru bandarískir herforingjar settir yfir foringja hinna aðildarríkjanna á öllum lægri stjórnunarstigum.

Bandaríkjamenn notuðu NATO til að gera innrás í Júgóslavíu vorið 1999 og með því varð NATO virkt árásarbandalag. Af ýmsum ástæðum treystu Bandaríkjamenn ekki á NATO við innrásirnar í Afganistan 2001 og Írak 2003, en hins vegar gripu þeir til NATO í kjölfar innrásarinnar í Afganistan. NATO tók þá að sér einhvers konar friðargæsluhlutverk í umboði Öryggisráð Sameinuðu þjóðanna. Þessa dagana er að koma mjög greinilega í ljós hvaða hlutverki NATO gegnir í raun og veru í Afganistan. Hvaða álit sem menn hafa á Talibana-stjórninni sálugu í Afganistan, þá er það staðreynd að henni var vikið úr sessi með innrás Bandaríkjanna sem settu aðra stjórn í staðinn, stjórn sem aldrei hefur náð að ráða landinu, hún ræður nánast bara Kabúl og næsta nágrenni. Sú stjórn nýtur bersýnilega ekki mikils stuðnings í landinu. Hlutverk NATO núna er ekki að gæta friðar í landinu heldur að halda áfram því sem Bandaríkjunum tókst aldrei að klára með innrásinni 2001. Þannig er NATO ekkert annað en blóðugt verkfæri Bandaríkjanna og hvort sem mönnum líka betur eða verr eru íslensku „friðargæsluliðarnir“ hluti af þessu hernámsliði.

Ef við reynum að skilja samhengi hlutanna, þá er það augljóst að úrsögn úr NATO er eina rökrétta framhaldið af brotthvarfi hersins.

Mynd: stopnato.org.uk

eftir Sigurð Eyberg Jóhannesson

Eftirfarandi grein birtist í Morgunblaðinu 3. september 2006

Þú og ættbálkur þinn standið í deilum við nágranna ykkar. Áður en til átaka kemur er ákveðið að reyna að leita sátta. Hvor ættbálkur á að velja fulltrúa úr sínum röðum til að tala sínu máli við fulltrúa hinna. Þú stingur upp á kunningja þínum í þetta starf. Hann er ekki mikill bardagamaður og hleypur ekki hratt en þykir ágætur í að miðla málum manna í millum. Af þessum sökum er uppástungan samþykkt. Fulltrúinn hittir fulltrúa nágranna og saman ræða þeir góða stund. Að fundi loknum ert þú og aðrir í ættbálknum að vonum forvitnir að heyra hvað fram fór og bíðið spenntir eftir ýtarlegri skýrslu fulltrúans. En sú skýrsla er ekki gefin. Þess í stað segir fulltrúinn að málin séu á svo viðkvæmu stigi að hann geti einfaldlega, stöðu sinnar vegna, ekki tjáð sig um málið að svo stöddu. Þetta kemur þér og öllum gersamlega í opna skjöldu. Hvernig getur þessi kunningi þinn sett sig á svo háan hest? Þið völduð hann til starfans því ekki hefði mikið miðað á fundinum ef allir hefðu mætt en nú lætur hann eins og það sé eitthvað í þessu máli sem þið megið ekki vita. Er hann kannski genginn nágrönnunum á hönd? Þið veljið nýjan fulltrúa til að fara með málið.

Tryggð fulltrúans
Fyrir þá sem ekki eru búnir að átta sig á þessar hyldjúpu og margslungnu myndlíkingu er hér að sjálfsögðu rætt um herinn og viðskilnað hans við Ísland. Eigum við virkilega ekki rétt á því að okkar kjörnu fulltrúar segi okkur hvað sé að gerast í þessu máli? Er tryggð fulltrúans við viðsemjandann meiri en tryggð hans við okkur? Eða óttast hann að þjóðin sé kannski ekki sammála áherslum hans í samningunum og þar af leiðandi sé öruggara að hún viti ekki neitt þar til búið er að semja og of seint að andmæla? Eru varnir landsins það mikilvægasta í þessu máli? Viljum við vera undir verndarvæng Bandaríkjamanna? Erum við hlynnt stefnu þeirra í utanríkismálum? Eða erum við bara hrædd? Erum við bara hrædd við mesta óþokkann á skólalóðinni? Tilbúin að taka þátt í eineltinu? Bestu vinir aðal? Staðföst þjóð? Eða eru það hryðjuverkamennirnir sem við óttumst? Ameríka verndar okkur gegn þeim. Er það ekki? Verndaði gríðarleg hermaskína Ameríku þá fyrir hryðjuverkunum 11. september? Af hverju fremja menn hryðjuverk? Er ekki nær að spyrja þeirrar spurningar?

Heilög mannslíf
Hvað er hryðjuverkamaður? Maður sem drepur saklaust fólk fyrir málstað sinn? Hversu margir saklausir hafa verið myrtir í Afganistan og Írak og nú síðast í Líbanon (þó Ameríkanar standi ekki fyrir þeim árásum eru þær sannarlega með þeirra samþykki)? Myndu ekki Osama og hinir blikna við hlið Bush? Er hann ekki blóðugastur þeirra allra? Er ekkert nálegt að heyra Bush úthúða hryðjuverkamönnum fyrir að bera ekki virðingu fyrir mannslífum? Eða þegar hann beitir neitunarvaldi sínu í fyrsta sinn til að hindra framgang stofnfrumurannsókna á þeim forsendum að “mannslífið sé heilagt og því megi ekki eyða, jafnvel í sinni frumstæðustu mynd”? Kannski eru þetta ekki mannslíf sem Ameríkanar eyða með sprengjum sínum og skriðdrekum heldur eitthvað frumstæðara en stofnfrumur. Eða kannski eru það bara amerísk mannslíf sem eru heilög. Kannski það séu bara amerískar stofnfrumur sem ekki má eyða. Kannski að íslenskar stofnfrumur geti einhvern tímann orðið jafn heilagar og þær amerísku, ef við sleikjum okkur nógu mikið upp við aðal. Kannski þegar við erum orðnar algjörar gólfmottur. Kannski þá.

Hvar er stoltið?
Hvar er stolt okkar Íslendinga? Hvar er hugrekkið? Þurfum við her? Þurfum við að spyrða okkur saman við verstu bófana? Viljum við vera hluti af stærstu hernaðarmaskínu jarðar? Er þetta ekki gullið tækifæri til að hafna vopnabrölti, hafna stríði og hafna hernaðarbandalögum?
Ættum við ekki frekar að vera að berjast fyrir þessu:

1. Ísland slíti öllum hernaðarlegum samskiptum við Bandaríkin og segir sig úr Nato (og stígi þannig fram fyrir skjöldu sem herlaus þjóð).
2. Ráðist verði í ítarlega úttekt á mengun sem orðið hefur af völdum Bandaríkjahers (kostuð af Íslendingum).
3. Öll svæði sem mengast hafa verði hreinsuð (kostað af Bandaríkjamönnum).
4. Íslendingar fái mannvirki svæðanna til eigin nota án tafar (flestir eru sammála um þau gríðarlegu tækifæri sem hér liggja til atvinnuuppbyggingar en ef mannvirkin eru látin standa auð og köld þá liggja þau undir skemmdum).

Hvort sem menn eru sammála þessu eða vildu sjá aðrar útfærslur þá hljótum við að gera þá kröfu að okkar kjörnu fulltrúar fari ekki með þetta stóra mál sem eitthvert einkamál þeirra og vina þeirra í Ameríku sem þjóðinni kemur ekki við.

Það er full ástæða til að vekja athygli á danska vefnum Det Danske Fredsakademi. Þetta er öflugur vefur með óhejmumikið af allskyns upplýsingum varðandi stríð og frið og baráttuna fyrir friði. Bakvið þennan vef eru aðrir sérstakir vefir.

Þar á meðal er Freds- og sikkerhedspolitisk leksikon, þar sem hægt er að slá upp ótal orðum, ekki bara á þröngu sviði friðar- og öryggismála, eins og nafnið bendir til, heldur á miklu víðara sviði.

Annar undirvefur er Kronologi eða sögulegt yfirlit yfir atburði allt frá árinu 33 e.Kr. þegar talið er að Jesús hafi flutt fjallræðuna, þá frægu friðarræðu, til okkar daga, auk annarra upplýsinga. Einnig er þarna rafrænt bókasafn með bækur og greinar á pdf-formi og loks er það sem kallast Databaser, það er að segja ýmiskonar upplýsingasöfn og leiðir, svo sem um bækur, tímarit, bókasöfn, samtök, kvikmyndir, söngva, bæði danska og frá öðrum löndum og fleira.

Vefurinn miðast að nokkru við danskar aðstæður, en er þó engan veginn bundinn við þær og þar er líka talsvert efni bæði á ensku og þýsku. Það er vel þess virði að skoða þennan vef, þar er ýmislegt forvitnilegt og gagnlegt að finna.

Miðnefnd SHA fundar í Friðarhúsi.

Sjá myndbandið The Icelandic Crisis Response Unit

Í Blaðinu hefur undanfarna daga verið fjallað um mengun af völdum hersins á Suðurnesjum. Margir hafa haft áhyggjur af því hvernig viðskilnaðurinn verður hvað þetta varðar en ekkert er gefið upp um hvað rætt er á samningafundum sem haldnir hafa verið vegna brottfarar hersins.

Í febrúar árið 2000 lögðu Steingrímur J. Sigfússon og Sigríður Jóhannesdóttir fram eftirfarandi þingsályktunartillögu á Alþingi:

Alþingi ályktar að fela ríkisstjórninni að gangast fyrir rannsókn á umfangi mengunar í jarðvegi og grunnvatni frá „varnarsvæðinu“ við Keflavíkurflugvöll.

Í umræðum um tillöguna 16. mars árið 2000 gerði þáverandi utanríkisráðherra, Halldór Ásgrímsson, lítið úr vandanum og sagði að sú mengun sem um væri að ræða væri þekkt. Jafnframt gerði hann lítið úr ábyrgð Bandaríkjamanna, taldi þá hafa hegðað sér í samræmi við þær reglur sem hefðu verið á hverjum tíma og ekki bótaskyldir þegar svo væri. „Mér er sönn ánægja,“ sagði hann, „að upplýsa að utanríkisráðuneytið hefur vakandi auga yfir mengunarmálum vegna starfsemi varnarliðsins og það er fylgst náið með hugsanlegri mengunarhættu. Ég tel hins vegar að engin efni séu til þess að á þessu stigi fari fram umfangsmiklar rannsóknir á stöðu mála og ég tel að þessi málefni séu í allgóðu lagi á því svæði sem hér hefur verið til umræðu.“

Að lokinni fyrri umræðu var tillögunni vísað til utanríkismálanefndar og hefur verið skv. vef Alþingis til umræðu þar síðan 4. maí 2000.

Tillaga sama efnis var áður flutt af Sigríði Jóhannesdóttur á Alþingi árið 1992 og endurflutt 1997 en var ekki afgreidd.

Enn var tillaga sama efnis lögð fram á Alþingi 12. febrúar 2004 af Steingrími J. Sigfússyni. Sú tillaga var svohljóðandi:

Alþingi ályktar að fela umhverfisráðherra að láta fara fram rannsókn á umhverfisáhrifum af völdum erlendrar hersetu og hernaðarumsvifa á Íslandi og hættum sem eru núverandi hernaðarumsvifum samfara. Einnig verði gerð úttekt á lagalegum álitaefnum þessu tengdum.

Rannsókn beinist sérstaklega að eftirfarandi þáttum:

1. grunnvatnsmengun,
2. jarðvegsmengun,
3. frágangi spilliefna og sorphauga,
4. umhverfishættu sem stafar af núverandi hernaðarumsvifum,
5. réttarfarslegum hliðum málsins varðandi skaðabótaskyldu erlendra og/eða íslenskra stjórnvalda gagnvart landeigendum í þeim tilfellum sem mengun hefur orðið og skyldu þeirra til að hreinsa menguð svæði.

Jafnframt verði reynt að áætla kostnað við hreinsun þeirra svæða sem mengast hafa.

Þessi tillaga hefur ekki enn verið tekin til umræðu.

Af umfjöllun Blaðsins um þessi mál má ráða að betur hefði verið farið að tillögum þeirra Sigríðar og Steingríms.

Utanríkisráðherra sagði í umræðunum árið 2000: „Heilbrigðiseftirlit Suðurnesja hefur sinnt eftirliti með umhverfismálum á varnarsvæðum frá 1989 og greiðir varnarliðið fyrir þann kostnað sem af því hlýst. Heilbrigðiseftirlitið hefur starfsmann sem sinnir þessum verkefnum sérstaklega og starfar náið með umhverfisdeild varnarliðsins. Umhverfisdeild varnarliðsins hefur með höndum innra eftirlit á varnarsvæðunum og starfa þar á annan tug manna í dag. Heilbrigðiseftirlit Suðurnesja hefur eftirlit með umhverfisdeildinni og að hún starfi í samræmi við íslenskar reglur.“

Í umfjöllun Blaðins 25. ágúst segir svo:

Magnús Guðjónsson, framkvæmdastjóri Heilbrigðiseftirlits Suðurnesja, hefur áhyggjur af olíu- og PCB-mengun á svæði varnarliðsins á Suðurnesjum.

„Við vitum um nokkur svæði þarna með PCB-mengun í og það getur verið að við vitum ekki um þau öll. Við höfum upplýsingar um stór svæði sem notuð voru til urðunar og þar er ýmislegt grafið sem við vitum ekkert um,“ segir Magnús.

Jafnframt hefur Blaðið eftir Cornelis Aart Meyles, sérfræðingi Umhverfisstofnunar í jarðvegsmengun:

„Bandaríski herinn hefur gengið mjög illa um á þeim stöðum þar sem hann hefur athafnað sig hér á landi. Ég er undrandi á athafnaleysi stjórnvalda, þeim er leyft að pakka bara saman og fara. Áður en þeir fara eigum við að grípa til stórtækra rannsókna á þessu svæði. Það er mjög erfitt að fá þá til að sýna ábyrgð eftir að þeir eru farnir,” segir Cornelis.

Það er auðvitað ekki seinna vænna. Fyrir tveimur árum, sex árum, níu árum og fjórtán árum voru lagðar fram tillögur á Alþingi um að gerð yrði rannsókn á umhverfismálum á herstöðvasvæðinu. 1992 var tillaga tekin til fyrri umræðu en enginn stjórnarþingmaður tók til máls. 1997 kom hún ekki til umræðu né heldur 2004. Það var bara árið 2000 sem einhverjar umræðu urðu um, en utanríkisráðherra gerði lítið úr málinu og taldi engin efni til að gera nokkrar rannsóknir.

eó