Samtökin “Matur ekki einkaþotur” gefa mat á Lækjartorgi klukkan 14 alla laugardaga. Þessi samtök, sem voru með sína fyrstu uppákomu 24. apríl, eru sniðin eftir samtökunum Food not bombs.
Í 2. grein hinna nýju varnarmálalaga segir að meðal markmiða laganna sé „að greina á milli varnartengdra verkefna og borgaralegra verkefna sem lúta að löggæslu og innra öryggi ríkisins“. Í umsögn sinni um frumvarpið lýstu SHA ánægju sinni með hin almennu markmið laganna, en við nánari skoðun virðast hin góðu áform þó vera mest á yfirborðinu.
Í morgunútvarpi Ríkisútvarpsins 21. maí var viðtal við nýráðinn forstjóra Varnarmálastofnunar, Ellisif Tinnu Víðisdóttur. Aðspurð sagði hún Varnarmálastofnun eiga að „sjá um borgaralega hlið varnarmálanna“, eins og fréttamaðurinn orðaði það. Hún lagði áherslu á það í viðtalinu að varnarmál þyrftu ekki að vera eingöngu hernaðarleg, varnarmál gætu verið skilgreind borgaralega.
Helstu verkefni Varnarmálastofnunar sagði hún vera að sjá um rekstur íslenska loftvarnarkerfisins, þátttöku í samræmdu loftrýmiseftirliti NATO, rekstur, umsjón og hagnýtingu öryggissvæðanna og mannvirkja sem NATO á hér, undirbúning og umsjón varnaræfinga hérlendis, þátttöku í starfi nefnda og undirstofnana NATO og fleira. Allt er þetta eins og tilgreint er í lögunum.
„Varnarmál í dag og hlutverk NATO hefur verið að taka á sig nýja mynd, varnarmál snúast ekki eingöngu um þetta, varnir eru líka borgaralegar, ógnirnar í dag eru aðrar og framlag til NATO þarf ekki að vera hernaðarframlag sem slíkt í þeirri merkingu, það getur verið borgaralegt framlag, og það sem kannski margir vita ekki er að NATO er líka með fullt af borgaralegri starfsemi…“
Spurð nánar út í þetta með tilvísun til þeirrar gagnrýni, að hér sé í raun um hernaðarstarfsemi að ræða, sagði hún:
„Menn átta sig ekki á að framlag Íslendinga til NATO þarf ekki að vera í formi hermennsku, við sem hluti NATO þurfum að uppfylla ákveðnar skyldur. Það þýðir ekki að það sem við leggjum inn hjá NATO sé eins og það sem við fáum til baka. Það að við fáum loftrýmiseftirlit í formi herflugvéla og hermanna, það þýðir ekki að við þurfum að leggja hermennina á móti. Við getum lagt inn í borgarlega hluta NATO á móti, með t.d. lögreglumönnum í störf í Afganistan.“
Hinn nýskipaði forstjóri Varnarmálastofnunar leggur þannig mikla áherslu á að starfsemi stofnunarinnar sé borgaraleg og eigi lítið skilt við hernaðarstarfsemi. Í athugasemdum við frumvarp til varnarmálalaga segir: „Frumvarp þetta lýtur að verkefnum sem varða varnarviðbúnað ríkisins og ytra öryggi þess. Þessi verkefni eru flest skilgreind sem stoðþjónusta við hernaðarstarfsemi en ekki sem hreinræktuð borgaraleg starfsemi. Sé hernaðarstarfsemi ekki til að dreifa falla þessi stoðþjónustuverkefni sjálfkrafa niður.“ (Aths. við 1. gr.).
Í þessum athugasemdum er reyndar lögð mikil áhersla á aðskilnað borgaralegrar og hernaðarlegrar starfsemi og er það vel. En veruleikinn virðist grafa undan þessum góðu áformum. Vandinn er nefnilega sá að „hlutverk NATO hefur verið að taka á sig nýja mynd“, eins og forstjórinn lýsir svo prýðilega, og í þeirri nýju mynd blandar hernaðarbandalagið æ meir saman hernaðarlegri og borgaralegri starfsemi. Þetta er raunar í samræmi við tilhneiginguna eftir að „stríðið gegn hryðjuverkum“ hófst fyrir alvöru haustið 2001, en var þó byrjað fyrr á vettvangi NATO, enda þurfti að finna því verkefni og tilverurétt eftir lok kalda stríðsins.
Utanríkisráðherrann, sem lagði svona mikla áherslu í frumvarpi sínu á að að skilja að borgarlega og hernaðarlega starfsemi, talar í raun tungum tveim með því að tönnlast á frasa sem hljómar einhvern veginn svona: „Öryggishugtakið sjálft er gjörbreytt og nær nú til miklu fleiri þátta en áður var“ (sjá t.d. ræðu um utanríkismál á Alþingi 8.11.2007). Þessi frasi mun ættaður frá NATO og Halldór Ásgrímsson notaði hann talsvert líka. En þessi frasi gengur einmitt út á það að rugla saman borgaralegri og hernaðarlegri starfsemi, ýmist gera það hernaðarlegt sem áður var borgaralegt eða kalla það borgaralegt sem í raun er hernaðarlegt.
Þetta kemur einkar vel fram í sambandi við friðargæsluverkefni NATO og þátttöku Íslendinga í þeim. Gagnrýni á hervæðingu friðargæslunnar, ef svo má segja, varð til þess að í ráðherratíð Valgerðar Sverrisdóttur var farið að gera þessa hervæðingu minna áberandi. Þó er enn haldið áfram að taka þátt í þessari mjög svo vafasömu friðargæslu NATO. Skilningur forstjóra Varnarmálstofnunar á stöðu íslensku friðargæslunnar gagnvart NATO er mjög athyglisverður: Íslensku friðargæsluliðarnir þjóna sem endurgjald til NATO fyrir hernaðarlega þjónustu.
Einar Ólafsson
Opinn félagsfundur MFÍK verður miðvikudaginn 21. maí kl. 19.00 í Friðarhúsi, Njálsgötu 87 (á horni Snorrabrautar).
Eygló Bjarnardóttir segir frá Malaví, einu fátækasta landi Afríku og sýnir myndir úr ferð sinni þangað.
Fundurinn hefst með léttum kvöldverði kl. 19.00. Fjölmennum og tökum með okkur gesti.
Allir velkomnir.
Eftirfarandi grein eftir Stefán Pálsson formann SHA birtist í 24 stundum 9. maí.
Ritstjóri 24 stunda fagnaði í leiðara sínum 7. maí komu franskrar flugsveitar hingað til lands. Í leiðinni fann hann sérstaklega að gagnrýni okkar í Samtökum hernaðarandstæðinga á dvöl þessa erlenda herliðs – sem ritstjórinn kallar af hnyttni sinni „hlífðarfrakka“.
Eins og aðrir stuðningsmenn hersetu á Ólafur Þ. Stephensen í nokkrum vandræðum með að finna óvin til að réttlæta vígbúnaðinn en grípur þess í stað til myndlíkingar við brunavarnir: „Við leggjum ekki niður slökkviliðið þótt langt sé síðan kviknaði í síðast.“
Gott og vel, tökum þessa líkingu og leiðum hana aðeins lengra. Ef við metum það sem svo að hætta sé á eldsvoða er til lítils að starfrækja slökkvilið á fimmtudögum og í júlí. Það getur nefnilega kviknað í alla daga vikunnar. Slíkar brunavarnir væru álíka skynsamlegar og að kaupa sér hlífðarfrakka til að ganga í sjötta hvern dag og vona að haustlægðirnar raði sér heppilega niður á dagatalið.
Telji ritstjóri 24 stunda að hringsól orrustuþotna sé mikilvægt fyrir öryggi Íslands (en því er ég hjartanlega ósammála) hlýtur hann að taka upp baráttu fyrir endurreisn herstöðvarinnar á Miðnesheiði og stöðugri viðveru slíkra véla á landinu. Það væri jafn rökrétt og að halda slökkvistöðinni opinni allan ársins hring og geta gengið að hlífðarfrakkanum inni í skáp.
„Loftrýmiseftirlit“ það sem svo er nefnt getur því aldrei talist til raunverulegra varna. Af hálfu íslenskra ráðamanna er hún sýndarmennska og flottræfilsháttur – en frá sjónarmiði útlendra herforingja er hún kærkomin og niðurgreidd æfing fyrir flugmennina. Ritstjóri 24 stunda getur sleppt því að lesa út úr heimsókn Frakka teikn um miklar breytingar á franskri utanríkispólitík. Á tímum þar sem æfingaflug herþotna er víðast hvar illa séð er ekki skrítið þótt flugherir bíði í röðum eftir að fá að leika sér í landi sem býður fram leikvöll og vasapening í kaupbæti.
Ritstjóri 24 stunda, Ólafur Stephensen, svaraði grein Stefáns í leiðara 14. maí. Samhengisins vegna leyfum við okkur að birta hér umrædda leiðara frá 7. og 14. maí, en 24 stundir má reyndar nálgast á netinu á slóðinni http://mbl.is/mm/24stundir/blod_vikunnar.html.
Hlífðarfrakkar
Leiðari 24 stunda 7. maí 2008 eftir Ólaf Stephensen
Koma frönsku flugsveitarinnar, sem mun hafa eftirlit með loftrými Íslands næstu vikurnar, markar að ýmsu leyti tímamót.
Í fyrsta lagi er koma Frakkanna ánægjuleg staðfesting á að vel gengur að koma varnarmálum Íslands í viðunandi horf eftir að varnarliðið pakkaði saman. Með áætlun Atlantshafsbandalagsins, NATO, um loftrýmiseftirlit annars vegar og hins vegar með tvíhliða samningum við nágrannaríki um aukið öryggissamstarf eru hagsmunir Íslands tryggðir, a.m.k. í bili.
Í öðru lagi er þátttaka Frakka í eftirlitinu til marks um aukinn áhuga þeirra á samstarfinu í NATO. Frakkar boða nú að þeir taki á ný þátt í herstjórnarkerfi NATO eftir meira en 40 ára fjarveru. Eftirlitsflugið við Ísland er áþreifanlegt skref í þá átt, sem styrkir að sjálfsögðu bandalagið í heild.
Í þriðja lagi virðist sem Frakkar sýni nú Norður-Atlantshafinu meiri áhuga en áður – og meiri en ýmis önnur NATO-ríki gera. Það skiptir máli fyrir Ísland og hin norrænu aðildarríkin, sem lengi undanfarið hafa reynt að draga athygli bandalagsins að norðurhöfum og nýjum aðstæðum í öryggismálum þar, að eitt af stærri aðildarríkjunum sýni svæðinu þann áhuga, sem raun ber vitni. Líklega finnst Frökkum heldur ekki leiðinlegt að stíga að hluta inn í það tómarúm, sem Bandaríkin skildu eftir sig á N-Atlantshafinu.
Þær gagnrýnisraddir, sem heyrast vegna komu Frakkanna, koma ekkert á óvart. Þær eru endurómur gamalla röksemda. Þeir sem halda því fram að eftirlitsflugið sé óþarft vegna þess að engin hernaðarleg ógn steðji að Íslandi, hafa rétt fyrir sér um að ógnin er lítil. En flest ríki vilja samt tryggja varnir sínar. Við leggjum ekki niður slökkviliðið þótt langt sé síðan kviknaði í síðast eða lögregluna þótt enginn brjóti af sér. Eftirlitsflug NATO-ríkja er fyrst og fremst yfirlýsing um að Ísland sé varið land.
Stefán Pálsson, formaður „hernaðarandstæðinga“, segir í 24 stundum í gær að reynt sé að setja eftirlitið í þann búning að það sé varnarráðstöfun gegn Rússum. Það er það auðvitað ekki, því að Rússar sýna enga tilburði til að ráðast á Ísland. En þeir hafa aukið herflug sitt við landið til muna. Ef Rússar sæju á því flugi aldrei NATO-þotu gætu þeir ályktað sem svo að þeir ættu frítt spil við Ísland eftir að varnarliðið fór. Viljum við það?
Stefán segir líka að kostnaður íslenzka ríkisins af því að taka á móti flugsveitum NATO-ríkja sé „niðurgreiðsla á flugæfingum“. Njóti einhver niðurgreiðslu í þessu máli, eru það íslenzkir skattgreiðendur. Í fyrsta sinn tökum við hins vegar örlítinn þátt í kostnaðinum við að tryggja varnir landsins – og þótt fyrr hefði verið.
(Viðtalið við Stefán er á bls. 6 hér: http://mbl.is/bladidnet/2008-05/2008-05-06.pdf)
Að skilja slökkviliðið
Leiðari 24 stunda 14. maí 2008 eftir Ólaf Stephensen
Það ber dálítið á því að fólk skilur ekki tilgang loftrýmiseftirlitsins, sem ýmis ríki NATO hafa tekið að sér hér á landi. Reyndar ber mest á skilningsleysinu hjá þeim, sem skildu aldrei heldur til hvers var varnarlið hér á landi.
Í þessum hópi er Stefán Pálsson, formaður Samtaka hernaðarandstæðinga, sem skrifaði álitsgrein í 24 stundir til að svara leiðara um þessi efni hér í blaðinu. Stefán, sem var á móti öllum vörnum hér á landi þegar hann var í Samtökum herstöðvaandstæðinga, kvartar nú undan því að loftrýmiseftirlitið geti „aldrei talist til raunverulegra varna“. Stefán heldur áfram með samlíkinguna um slökkvilið, sem notuð var í leiðaranum: „Ef við metum það svo að hætta sé á eldsvoða er til lítils að starfrækja slökkvilið á fimmtudögum og í júlí.“
Við sama tón kveður hjá Höllu Gunnarsdóttur, þingfréttaritara Morgunblaðsins, sem skrifar í blaðið á laugardag: „Ef loftrýmisgæsla er lykilatriði í að tryggja öryggi þjóða, hvers vegna á hún aðeins að vera hér á landi hluta úr árinu? Er Ísland þá óvarið í millitíðinni?“
Halla hefur, rétt eins og Stefán, áhyggjur af kostnaði Íslendinga af vörnum landsins, þar með töldum þeim 200 milljónum, sem íslenzka ríkið kostar til húsnæðis og uppihalds fyrir erlendu flugsveitirnar hér á landi.
Varðandi loftrýmiseftirlitið eru tvö lykilatriði, sem þarf að hafa í huga.
Í öllum ríkjum NATO er slíku eftirliti haldið úti. Það þýðir ekki að flogið sé um hvern krók og kima á yfirráðasvæði þeirra daglega, heldur að þar sé reglubundið eftirlit. Ef ekkert slíkt eftirlit er í einu aðildarríki og þar með talið á stórum hluta af hafsvæðinu, sem NATO hefur tekið að sér að verja, verður til veikur hlekkur í öryggiskeðju bandalagsins. Hver kynni að vilja nýta sér slíkan veikan hlekk vitum við ekkert um; það er eðli ógna við öryggi ríkja í samtímanum að þær eru ófyrirsjáanlegri en áður.
Það að flugsveitir NATO-ríkja stundi eftirlit hér nokkrar vikur í senn er yfirlýsing um að bandalagsríki okkar hafi bæði getu og vilja til að verja Ísland ef til þess þarf að koma. Þetta samstarf þýðir sömuleiðis að flugmenn NATO-ríkjanna þekkja til aðstæðna hér á landi og kunna að athafna sig. Þannig eru þau skilaboð send umheiminum að Ísland sé varið land. Slökkviliðið ekur ekki eftirlitsrúnt á hverjum degi, en það æfir sig í að mæta tilteknum aðstæðum, svo aftur sé gripið til samlíkingarinnar, sem Stefáni Pálssyni finnst svo athyglisverð.
Og varðandi 200 milljóna króna kostnaðinn, er það harla vel sloppið. Við erum reyndar orðin vön því að þurfa ekki að kosta krónu til varna landsins. Ef við verðum viðlíka hlutfalli af landsframleiðslunni til varnarmála og þau NATO-ríki önnur, sem minnst leggja til eigin varna, væru varnarmálaútgjöldin um sautján milljarðar á ári. Það er langt þangað til hægt er að fara að tala um að kostnaður við varnarmál hér á landi sé of mikill.
Recent Comments