Stefán Pálsson

eftir Sverri Jakobsson

Eftirfarandi grein birtist í Fréttablaðinu 20. október 2007

Í þessum mánuði eru liðin sex ár frá innrás Bandaríkjanna í Afganistan og upphafi stríðsátaka sem nú hafa staðið lengur en heimsstyrjöldin síðari. Í raun hefur ekki ríkt friður í Afganistan frá innrás Sovétmanna árið 1979. Afleiðingar stríðsins eru þær að lífsskilyrði fólks eru hvergi verri um víða veröld heldur en í Afganistan. Stór hluti þjóðarinnar býr við hungurmörk og væri ástandið eflaust verra ef ekki væri fyrir ópíumframleiðsluna sem hefur margfaldast frá því að Afganistan var hernumið fyrir sex árum – þvert á yfirlýst markmið hernámsliðsins.

Markmið stríðsins voru að uppræta hryðjuverkahópa sem kölluðu sig al-Qaida og handsama leiðtoga þeirra, Osama bin Laden. Það hefur ekki tekist. Þvert á móti hafa hryðjuverk, eins og þau eru skilgreind af Bandaríkjastjórn, margfaldast frá því að þetta stríð hófst. Osama bin Laden leikur enn lausum hala og hryðjuverkahópar sem aðhyllast svipaða hugmyndafræði hafa sprottið upp víða. Þeir voru aldrei sérstaklega háðir „þjálfunarbúðum” í Afganistan, enda fá þeir mun meiri þjálfun í því að berjast við NATO-herinn þar og bandaríska hernámsliðið í Írak.

Annað markmið stríðsins var að uppræta bókstafstrúarhreyfingu talíbana. Það hefur ekki tekist heldur koma reglulega fréttir af bardögum hernámsliðsins við talíbana. Mannfall í röðum óbreyttra borgara er meira en nokkru sinni fyrr og sprengjuárásir NATO eiga þar drjúgan þátt. Hreyfing talíbana hefur þar að auki unnið ný lönd því að í vesturhluta Pakistan hafa nú risið upp hópar sem kalla sig talíbana, en lítið bar á slíkum hópum fyrir 2001.

Íslensk stjórnvöld haldin blindu

Spunameistarar stríðsins hafa haldið því fram að meðal jákvæðra afleiðinga þess sé að núna ríki lýðræði í Afganistan. En þær kosningar voru ekki eðlis­ólíkar kosningum sem haldnar voru af leppstjórn Sovétríkjanna á 9. áratugnum án þess að hljóta viðurkenningu alþjóðasamfélagsins. En ef við lítum samt sem áður á stjórnina í Kabúl sem lýðræðisstjórn þá verðum við jafnframt að horfast í augu við að trúverðugleika hennar er einkum ógnað af hernámsliðinu. Ríkisstjórn Afganistans hefur enga stjórn á framferði þess og mótmæli hennar gegn drápum NATO á óbreyttum borgurum eru hunsuð. Þingið í Afganistan hefur engin áhrif á störf hernaðarbandalagins ólíkt þjóðþingum í frjálsum löndum.

Sex ára árangurslaus hernaður í fjarlægu landi með hörmulegum afleiðingum fyrir fólkið sem þar býr hlýtur að vera tilefni til gagnrýninnar umræðu um það hvert stefnir. Reglulega heyrast hrakspár um að erlent herlið gæti orðið í Afganistan áratugum saman og er vart hugsandi til þess hvílík ógæfa það gæti orðið fyrir langhrjáða þjóð.

Því miður virðist afstaða íslenskra stjórnvalda til gangs mála í Afganistan einkennast af nokkri blindu á ástandið. Stuðningur við stríðsreksturinn hefur verið skilgreindur sem eitt af forgangsverkefnum nýrrar ríkisstjórnar í utanríkismálum, en ráðamenn tala jafnframt eins og að stríðinu sé lokið og hafa fengið því framgengt að hernaður NATO í Afganistan er kallaður „uppbygging” í íslenskum fjölmiðlum. Sjálfsblekking er ekki sérstaklega góð forsenda stjórnarstefnu og íslensk stjórnvöld verða fyrr eða síðar að vakna og byrja að taka mið af veruleikanum. Ekki verður séð hvaða ávinningur felst í því að draga það á langinn.

Stríðssinnar hylla friðarsúlu

Það er ekkert annað en sjálfsblekking að kalla stríðsrekstur uppbyggingu. Þess konar orwellsk orðræða smitar líka út frá sér. Þannig mættu íslenskir stuðningsmenn stríðsins í Afganistan prúðbúnir út í Viðey á dögunum til að vígja staur nokkurn sem kallast friðarsúla og er víst gjöf til Íslendinga frá fjöllistakonunni Yoko Ono.

Einu sinni vildu Íslendingar helst aldrei taka þátt í stríðum. En núna eru þeir komnir á bragðið og undanfarinn áratug hefur ekki verið blásið í herlúðra án þess að ráðamenn Íslands séu komnir í fremstu víglínu til að bjóða fram aðstoð sína. Þeir eru búnir að breyta tungumálinu þannig að stríð heitir núna uppbygging og til að kóróna smekkleysuna þá var haldin merkingarlaus broddborgarasamkoma úti í Viðey við lok NATO-þings í Reykjavík þar sem ráðamenn þjóðarinnar mættu ferskir frá því að fagna hernaðinum í Afganistan og hylla nú frið í heiminum.

Við Íslendingar getum lagt okkar af mörkum til friðar í heiminum. Það getum við gert með því að hætta stuðningi okkar við stríð í Afganistan og þátttöku í hernaðarbandalaginu NATO. Annars er hætt við því að friðarsúlan sem við höfum reist til hylla okkur sjálf reynist ekki annað en níðstöng.

Við Íslendingar getum lagt okkar af mörkum til friðar í heiminum. Það getum við gert með því að hætta stuðningi okkar við stríð í Afganistan og þátttöku í hernaðarbandalaginu NATO. Annars er hætt við því að friðarsúlan sem við höfum reist til hylla okkur sjálf reynist ekki annað en níðstöng.

Félagið Ísland-Palestína stendur fyrir kvikmyndasýningu í Friðarhúsi.

Friðarhús er í útláni þennan dag.

Friðarhús er í útláni þennan dag.

Friðarhús er í útláni þennan dag.

Hinn mánaðarlegi fjáröflunarmálsverður Friðarhúss verður haldinn föstudagskvöldið 26. október og hefst að venju kl. 19.

Á boðstólum verður haustsúpa Láru Jónu, sneisafull af bestu og ferskustu afurðum. Tvær tegundir verða í boði – önnur sérstaklega ætluð grænmetisætum.

Skemmtiatriðin verða heldur ekki af verri endanum, en félagar úr Kvæðamannafélaginu Braga mæta og kveða.

Maturinn kostar sem fyrr 1.500 kr.

Á dögunum var sagt frá því að fleiri almennir borgarar hafi fallið í hernaðinum í Afganistan þar sem af er ári en nokkurt annað ár frá óöldinni í landinu á tíunda áratugnum. Það er sönnun þess hversu langt er í land að friður komist á í þessu stríðshrjáða landi.

Fyrir nokkrum misserum gerðu þeir Friðrik Guðmundsson og Kristinn Hrafnsson stórmerkilega mynd um íslenska “friðargæsluliða” í Afganistan, Íslensku sveitina. Myndin varpaði skýru ljósi á eðli friðargæsluliðsins í landinu og hvernig í raun var búið að koma upp vísi að íslenskum her. Engu að síður fékk myndin alls ekki þá athygli sem eðlilegt hefði mátt telja og má þar e.t.v. kenna um áhugaleysi sjónvarpsstöðvanna.

Þeir Kristinn og Friðrik mættu á landsráðstefnu SHA, sýndu brot úr erlendu útgáfu myndarinnar – sem nefnist The Chicken Commander. Myndin var svo skömmu síðar sýnd í heild sinni í Friðarhúsi. Eflaust hafa margir misst af þeirri sýningu og hefur því verið ákveðið að endurtaka leikinn, fimmtudagskvöldið 18. október kl. 20. Allir velkomnir. Heitt á könnunni og umræður á eftir.

Friðarhús er í útláni þetta kvöld.

Eftir að tilkynnt var 12. október hverjir fengju friðarverðlaun Nóbels 2007 sendi Jan Øberg, framkvæmdarstjóri friðarstofnunarinnar Transnational Foundation for Peace and Future Research í Lundi í Svíþjóð, frá sér eftirfarandi yfirlýsingu, sem hér er birt með góðfúslegu leyfi hans.

Friðarverðlaun Nóbels 2007 – sérstaklega hlutur Al Gores – ber vott um tækifærisstefnu og mun óhjákvæmilega draga úr trúverðuleika verðlaunanna.

Alfreð Nóbel skrifaði í erfðaskrá sína að friðarverðlaunin skyldu veitt „þeim sem mest hafa lagt fram til að skapa bræðralag milli þjóða, uppræta eða draga úr þeim herafla sem fyrir hendi er og halda eða hvetja til friðarþinga“ (den som har verkat mest eller best för folkens förbrödrande och afskaffande eller minskning af stående armeer samt bildande och spridande af fredskongresser).

Án þess að draga úr mikilvægi hlýnunar jarðar eða verka þeirra sem nú hljóta verðlaunin – ,,Milliríkjanefndar um loftslagsbreytingar“ (Intergovernmental Panel on Climate Changes -IPCC) og Al Gores – þá er það í hæsta máta umdeilanlegt hvort þeir verðskulda FRIÐARverðlaun – jafnvel þótt það sé túlkað út frá núverandi aðstæðum en ekki aðstæðum ársins 1895 þegar Nóbel lagði fram sína hugsjón.

Hugmyndin um frið og skilgreining friðar ætti raunar að vera víð. En hvorugur verðlaunahafanna hefur lagt fram meira í þeim efnum en þúsundir einstaklinga og samtaka sem hafa helgað líf sitt baráttu gegn hernaðarstefnu, kjarnorkustefnu, styrjöldum, ofbeldi eða fyrir friði, umburðarlyndi, sáttum og samlyndi – þeim grundvallargildum sem eru forsendur friðarverðlauna Nóbels.

Það er líka leitt til þess að vita veita að verðlaunin eru veitt fyrir verk sem tengjast stjórnvöldum og fela í því í sér þau skilaboð að það séu stjórnvöld frekar en fólkið sjálft sem skapa frið.

Sérstaklega verður að líta til þess að sem varaforseti Bills Clintons kom Al Gore aldrei fram sem friðflytjandi. Ríkisstjórn Clintons og Gores rak stefnu sem miðaði að hernaðaruppbyggingu og myndun hernðarbandalaga allt í kringum Rússland – og glataði stærsta tækifæri sögunnar til nýrrar heimsskipunar.

Þvert á alþjóðleg lög og án umboðs Sameinuðu þjóðanna stóðu þeir fyrir loftárásum á Serbíu og Kósovó, ákvörðun sem byggðist á ófullnægjandi skilningi á Júgóslavíu og fullyrðingum um þjóðarhreinsanir, nokkuð sem hefur stuðlað að hörmulegu ástandi núna í Kósovó (sem hugsanlegt er að sjóði upp úr á þessu eða næsta ári) og þeir stóðu líka fyrir árásum á Afganistan og Súdan.

Það hefði mátt tengja verðlaunin umhverfismálum ef þau hefðu verið veitt einhverjum sem hafa barist gegn hernaði eða öðrum ofbeldisáhrifum á alþjóðlegt umhverfi: mengun af völdum hernaðar, þúsundum herstöðva sem valda umhverfisspjöllum, meðvituðum hernaði gegn umhverfinu, vígvæðingu í geimnum og á höfunum, og – að sjálfsögðu – kjarnorkuvopnum sem mundu valda enn meiri hitabreytingum en núverandi hlýnun jarðar ef þeim yrði beitt.

Í norsku Nóbelsnefndinni á sæti fólk sem hefur lítinn ef nokkurn bakgrunn í starfi eða kenningum um friðarmál. Það er samt ekki hægt að nota sem afsökun fyrir að gera málefni friðar og friðarverlaunin sjálf að aðhlátursefni.

Í dag hafa friðarverðlaun Nóbels verið gerð enn lítilvægari – til viðbótar við þá skömm að þau voru aldrei veitt Gandhi heldur fólki eins og Kissinger, Shimon Peres og Arafat.

Nagoya, Japan, 12. október, 2007

Með vinsemd

Jan Øberg

Sögunefnd fundar í Friðarhúsi.