Hér gefur að líta ávarp Höllu Gunnarsdóttur blaðamanns, sem flutt var á Ingólfstorgi í lok Þorláksmessugöngu.

Kæru friðargöngugarpar

Ég vil byrja á að þakka fyrir tækifærið að fá að ávarpa þennan fund hér í kvöld. Þakkir mínar eru ekki aðeins vegna þess að það sé gaman að fá að vera með ykkur, heldur jafnframt vegna þess að þegar ég vissi að ég ætti að flytja ávarp fór ég að hugsa, sem gerist því miður of sjaldan í amstri dagsins. Ég fór að velta því fyrir mér hvað ég gæti mögulega haft um frið að segja. Og hvers vegna kalla ég mig friðarsinna?

Fyrir nokkrum árum sat ég á netkaffihúsi í Bangkok, höfuðborg Tælands. Hópur ungs fólks sat fyrir framan tölvuskjá og fylgdist með körfuboltaleik í gegnum Netið. Á leið minni út staldraði ég aðeins við og í ljós kom að Ísrael var að keppa og þarna voru saman komnir nokkrir af þeim fjölmörgu Ísraelum sem leggja land undir fót þegar þeir hafa lokið herskyldu sinni.

Jafnaldri minn úr hópnum tók mig tali og eins og venjulega byrjuðum við á að skiptast á upplýsingum um heimaland, ferðalög, starf, nafn og aldur.
„Hvað ertu að gera í þessum bol?“ spurði hann síðan og benti á Che Guevara bolinn sem ég var í.
Ég svaraði því til að ég hefði keypt hann sem minjagrip á Kúbu en Ísraelanum þótti ekki mikið til svarsins koma. „Ég ber enga virðingu fyrir þessum manni,“ sagði hann og bætti við að Che Guevara hefði verið morðingi, drepið fjölda fólks.
Samræðurnar voru eiginlega hættar að vera vingjarnlegar.

Sjálfur var þessi nýi kunningi minn nýbúinn að sinna herskyldu sinni til tveggja ára.
Ég reyndi að eyða umræðuefninu en einhverra hluta vegna fórum við út í bollaleggingar um hvort einhvern tímann væri réttlætanlegt að drepa fólk. Þá sagði Ísraelinn: „Það er máltæki í Ísrael, sem segir, að ef einhver vaknar að morgni til að drepa þig, þá skaltu vakna fyrr og drepa hann.“

Þetta var einn margra Ísraelsmanna sem ég hitti á þessum slóðum.
„En er engin lausn?“ spurði ég einn sem ræddi ástandið á heimaslóðunum við mig.
„Auðvitað, það er alltaf lausn,“ svaraði hann
„Og heldurðu að það geti komist á friður?“ spurði ég vongóð.

Hann hristi höfuðið. Hann hafði ekki von.

Annar sagðist vera með riffil í húsinu sínu enda byggi hann á Gaza. Þegar hann sá að mér svelgdist á sagði hann: „Þú veist ekki hvernig það er.“
Og hann hafði rétt fyrir sér, ég veit ekki hvernig það er.

Ég veit ekki hvernig það er að búa við stríðsátök. Ég hef séð sársaukann í augum fólks sem hefur lifað við stríð en ég er 26 ára, alin upp á Íslandi, og hef aldrei þekkt stríð.

Ég var barn og sá myndir í sjónvarpinu frá stríðinu í Kúweit. Af hverju er fólk að gera þetta? spurði ég, en það var fátt um svör.
– Getur ekki bara verið friður?
– Það er ekki svo einfalt, var viðkvæðið

En hvað er ekki svona einfalt? Að sleppa því að beita ofbeldi?

***

Stríðsátök kosta ekki bara lífin sem er fórnað á vígvellinum.
Ísraelarnir sem ég hitti á ferðalagi höfðu eytt tveimur árum af lífi sínu í hernum. Á sama tíma og ég byrjaði að mennta mig sem kennari og eyddi einu ári í útlöndum, sinntu þeir herþjónustu. Þeir höfðu ekkert val.

Til að halda úti her þarf að samþykkja að það geti í sumum tilvikum verið réttlætanlegt að beita ofbeldi og um leið að það sé réttlætanlegt að ríkið geri það. Til að fólk samþykki það þarf markvissa menningarmótun.

Ungt fólk sem sinnir herþjónustu, hvort sem er í Ísrael, Bandaríkjunum, Súdan, Finnlandi eða Kólumbíu, lærir gildi sem eru í hrópandi andstöðu við þær stoðir sem lýðræðið hvílir á.
Herinn byggir á stigskiptu valdakerfi og mjög harðri ímynd sem er því miður oft kennd við karlmennsku. Við hikum ekki, grenjum ekki og hlýðum skipunum að ofan án þess að spyrja. Karlmennskuímynd sem eyðileggur líf þeirra sem læra að lifa eftir henni, og jafnframt þeirra sem verða á vegi hörkutólanna.

Og hvernig verður þankagangur fólks sem fær þessi skilaboð á viðkvæmum mótunarárum? Mun þetta unga fólk leggja eitthvað gott og heilbrigt fram til samfélagsins?

Stundum er sagt að Ísland eigi ekki að halda úti her vegna þess að engin ógn steðji að landinu.
Það getur vel verið, en það gæti breyst á morgun.

En ég er andvíg því að íslenskum her verði komið á fót vegna þess að fátt er eins skaðlegt samfélagi fólks og sú harkalega menningarmótun sem óhjákvæmilega fylgir hernaðarrekstri.

Þegar við hér á Íslandi segjum við börn eða friðarsinna: Þetta er ekki svona einfalt, þá erum við að réttlæta stríð. Við erum að segja að í sumum tilvikum geti verið réttlætanlegt að beita ofbeldi.

Um leið drepum við vonina, vonina um að hvorki við né nokkrir aðrir í heiminum þurfi að búa við ofbeldi eða ógnina af ofbeldi. Og í staðinn kemur myrkur í augun sem segja: Það er engin von.

Við setjum okkur líka á háan stall; fyrst að minni kynslóð tókst ekki að byggja friðsælan heim þá tekst þinni kynslóð það ekki. Og samþykkjum um leið heim þar sem menn sjá sig knúna til að vakna snemma og drepa þann sem gæti drepið þá.

Það má kalla mig bláeygan, barnslegan ídealista, en ég trúi því einfaldlega að fólk geti lifað saman í friði. Ég hafna því að það sé réttlætanlegt að beita ofbeldi og ég hafna því að hernaðarbrölt sé besta leiðin í samskiptum ríkja.

Ég veit ekki hvernig það er að búa við stríðsátök. Og þannig vil ég hafa það áfram.

Ég óska ykkur öllum gleðilegra jóla, og friðar.

eftir Einar Ólafsson

Eftirfarandi grein birtist á vefritinu ogmundur.is 20. desember, en var send Morgunblaðinu til birtingar í lok nóvember þar sem hún hefur ekki birst enn.

Rúmt ár er liðið síðan síðustu bandarísku hermennirnir yfirgáfu Ísland og hátt á annað ár síðan Bandaríkjastjórn tilkynnti að herstöðin yrði lögð niður. Þessi ákvörðun tengdist breytingum í alþjóðamálum á undanförnum hálfum öðrum áratug, breyttum áherslum bandarískra stjórnvalda og endurskipulagningu herstöðvakerfis þeirra. Jafnframt hafa orðið breytingar á skipulagi og starfsemi NATO og jafnvel eðli þess. Allt þetta kallar að sjálfsögðu á endurmat á stöðu Íslands og afstöðu Íslendinga til þessara mála, endurmat sem hlýtur að vera bæði pólitískt og tæknilegt, ef svo má segja.

Íslensk stjórnvöld virðast hinsvegar líta svo á að þetta kalli einungis á einhverskonar tæknilega aðlögun. Eiginlega hafi þessar breytingar fært þennan málaflokk af hinu pólitíska sviði eða gefi í það minnsta færi á því. Í munnlegri skýrslu sinni til Alþingis 8. nóv. sl. talaði utanríkisráðherra um mikilvægi þess að „leitast við að byggja upp sammæli Íslendinga um grunnatriði utanríkisstefnunnar ólíkt því sem einkenndi 20. öldina oft og tíðum og það stjórnmálaandrúmsloft sem þá var ríkjandi“. Í því skyni hafi verið efnt til opinna funda í háskólunum um erindi Íslands á alþjóðavettvangi. Það er auðvitað ágætt. En í fyrrahaust boðaði þáverandi ríkisstjórn að sett yrði upp öryggismálanefnd með aðkomu allra stjórnmálaflokka á þinginu og núverandi ríkisstjórn ítrekaði það í stjórnarsáttmála. Þeirri nefnd hefur þó ekki verið komið á fót. Hinsvegar kynnti ráðherra það í ræðu sinni að hún hefði skipað starfshóp til að vinna hættumat fyrir Ísland, enda væri það undirstaða haldgóðrar varnarstefnu Íslands til framtíðar.

Miðað við allt sem gerst hefur á þessu rúma ári síðan bandaríski herinn fór er það skrítið að ekki skuli enn hafa náðst að skipa umrædda öryggisnefnd stjórnmálaflokkanna og bendir kannski til að það „sammæli“ sem ráðherrann talar um eigi einfaldlega að byggjast á sameiginlegu gagnrýnisleysi núverandi stjórnarflokka gagnvart NATO og þeirri skoðun þeirra að það sé óumbreytanlegt að utanríkisstefna Íslands byggist á aðildinni að NATO og nánu samstarfi við Bandaríkin. Í erindi sínu á fundi Varðbergs og SVS 27. nóv. sagði ráðherrann stjórnvöld fylgja mati NATO á nauðsyn íslensks loftvarnarkerfis og reglulegs eftirlits flugvéla bandalagsríkja og að slíku samstarfi væri ekki ætlað að leysa af hólmi varnarsamstarf við Bandaríkin (Fréttablaðið 28. nóv.).

Það er eins og reynt sé að koma þeirri hugmynd inn hjá þjóðinni að sá ágreiningur, sem var um utanríkismál eða svokölluð varnarmál á tímum kalda stríðsins, eigi sér ekki lengur neinn grundvöll, hann hafi bara snúist um afstöðuna til Bandaríkjanna eða Sovétríkjanna. Með upplausn Sovétríkjanna og lokum kalda stríðsins stafi hverskyns ágreiningur bara af misskilningi og kreddufestu.

Nú snerist ágreiningur á þessu sviði aldrei nema að hluta um afstöðuna til Sovétríkjanna og æ minna sem á leið. Mér finnst ótrúlegt ef utanríkisráðherra gerir sér ekki grein fyrir því þótt það komi forsætisráðherra kannski á óvart. Ágreiningurinn snerist miklu fremur um afstöðuna til heimsvaldastefnu Bandaríkjanna, eðlis og hlutverks NATO og svo almennt um afstöðuna til hervalds, hernaðarhyggju, kjarnorkuvopna o.s.frv. Upplausn Sovétríkjanna breyta engu um það né heldur endalok kalda stríðsins. Reyndar hafa þessi tímamót miklu frekar afhjúpað heimsvaldastefnu Bandaríkjanna og eðli og hlutverk NATO, sem þó var alltaf augljóst hverjum sem vildi sjá. Það er dapurlegt að sumir, sem þá höfðu augun opin, hafa nú lokað þeim.

Eini skoðanamunur utanríkisráðherra og forsætisráðherra virðist vera að hinn fyrrnefndi hefur heldur meiri ímugust á Bush og stjórn hans, sem sé undantekning á lýðræðis- og frelsisbraut Bandaríkjanna, og er þá gleymt Víetnamstríðið og framganga Bandaríkjanna seint á síðustu öld í Mið-Ameríku og raunar svo víða að of langt er upp að telja.

NATO hefur vissulega breyst, en ekki til batnaðar eins og utanríkisráðherra virðist telja. Nú skilgreinir NATO sig „ekki lengur sem varnarbandalag heldur fremur sem öryggisbandalag,“ segir ráðherrann í skýrslu sinni. „Upprunalegt landvarnarhlutverk er enn til staðar en í hnattvæddum heimi hefur áhersla bandalagsins færst á hinar nýju hnattvæddu ógnir.“ Þessar ógnir séu t.d. útbreiðsla kjarnorkuvopna, alþjóðleg glæpastarfsemi, neikvæðar afleiðingar loftslagsbreytinga, fátækt og örbirgð og hryðjuverk. Um þetta mætti hafa mörg orð og fleiri en hér rúmast. Má þó minna á að Bandaríkin og NATO hafa oft verið heldur treg í taumi varðandi kjarnorkuafvopnun og aðildin að NATO hefur verið sögð ósamrýmanleg yfirlýsingu um kjarnorkuvopnaleysi Íslands. Þá má spyrja hvort flug orrustuþotna eigi að sporna við afleiðingum loftlagsbreytinga eða vígbúnaður Bandaríkjanna og NATO eigi að draga úr fátækt. Þetta er, segir ráðherrann, til marks um að „öryggishlutverkið sjálft er gjörbreytt“. Hér fylgir ráðherrann reyndar línu Bush þar sem öllu er hrært saman til að undirbyggja enn frekari vígvæðingu og skerðingu borgaralegra réttinda. Vonandi sammælast menn seint um það.

Samstarfshópur Friðarhreyfinga efnir til friðargöngu á Þorláksmessu.

Friðarhús er í útleigu þetta kvöld.

Íslenskir friðarsinnar munu að venju standa að friðargöngum á Þorláksmessu. Tilkynnt hefur verið um friðargöngur í Reykjavík og á Akureyri og Ísafirði.

Reykjavík – friðarganga niður Laugaveginn

Safnast verður saman á Hlemmi og leggur gangan af stað stundvíslega klukkan 18:00. Fólk er hvatt til að mæta tímanlega. Friðargangan á Þorláksmessu er nú orðin fastur liður í jólaundirbúningi margra. Gangan í ár er sú tuttugasta og áttunda í röðinni. Að venju munu friðarhreyfingarnar selja kyndla á Hlemmi í upphafi göngunnar áður en lagt verður af stað niður Laugaveginn.

Í lok göngu verður efnt til fundar á Ingólfstorgi þar sem Halla Gunnarsdóttir blaðamaður flytur ávarp en fundarstjóri er Þorvaldur Þorvaldsson.

Söngfólk úr Hamrahlíðarkórnum og Kór Menntaskólans við Hamrahlíð syngur í göngunni og við lok fundar.

Ráðlegt er fyrir göngufólk að mæta tímanlega, því gangan leggur af stað stundvíslega.

Nánari upplýsingar veita: Steinunn Þóra Árnadóttir (s. 6902592/5512592) og Ingibjörg Haraldsdóttir (s. 8495273/5528653)

Akureyri – blysför í þágu friðar

Samtök hernaðarandstæðinga á Norðurlandi standa fyrir Blysför í þágu friðar á Akureyri á Þorláksmessu. Gengið verður frá Samkomuhúsinu í Hafnarstræti kl. 20.00 og út á Ráðhústorg.

Kjörorð eru þau sömu og undanfarin ár:
– Frið í Írak!
– Burt með árásar- og hernámsöflin!
– Enga aðild Íslands að stríði og hernámi!

Ávarp flytur Hannes Örn Blandon prófastur. Félagar úr Kór Akureyrarkirkju syngja.

Ísafjörður – friðarganga frá Ísafjarðarkirkju

Gengið verður frá Ísafjarðarkirkju klukkan 18:00 á Þorláksmessu. Á Silfurtorgi verður svo stutt dagskrá með tónlistaratriði, ljóðaflutningi og Anna Sigríður Ólafsdóttir flytur ávarp.