Ágætu friðarsinnar.
Við erum samankomin hér við Tjörnina á þessu ágústkvöldi til að minnast fórnarlamba kjarnorkuárásanna á japönsku borgirnar Hírósíma og Nagasakí 6.og 9.ágúst fyrir 60 árum. En við erum ekki einungis að minnast þess saklausa fólks sem lét lífið, eða þoldi ævilangar þjáningar af völdum sprenginganna heldur ekki síður að leggja áherslu á ósk okkar og kröfu um að slíkir harmleikir endurtaki sig ekki.
Sprengjurnar sem varpað var á japönsku borgirnar árið 1945 voru fyrstu skref kjarnorkuvígvæðingar, sem stóð í áratugi. Þær voru þó sem barnaleikföng miðað við kjarnorkuvopnin í vopnabúrum stórveldanna í dag. Við fyrstu kertafleytinginuna hér á Tjörninni í Reykjavík að kvöldi 5.ágúst 1985 lá óttinn við kjarnorkustríð enn í loftinu. Bandaríkin og Sovétríkin höfðu sett upp mikinn fjölda kjarnorkuflauga á meginlandi Evrópu og byrjað var að koma slíkum vopnum fyrir í skipum og kafbátum. Jafnframt var annar vígbúnaður aukinn stórlega. Hér á landi réðst bandaríkjaher í byggingu nýrra ratsjárstöðva, sprengjuheldra flugskýla og öflugra orustuflugvéla til að heyja kjarnorkustyrjöld. Hernaðaráætlanir ráðamanna hljóðuðu upp á “staðbundið kjarnorkustríð” í Evrópu og “stjörnustríðsáætlun” þar sem hægt væri að berjast með kjarnorkuvopnum úti í geimnum.
Svar friðarhreyfinga um allan heim var að reyna að efla vitund almennings um þá hættu sem kjarnorkuvopn hafa í för með sér. Með því að rifja upp reynsluna frá Hírósíma og Nagasakí, með því að benda á þá hættu sem stafar af geislavirkni og með því að sýna á óyggjandi hátt fram á hvernig hættan á kjarnorkuvetri gerir allar hugmyndir um “staðbundið” kjarnorkustríð að markleysu sýndu friðarsinnar fram á að í kjarnorkustríði verður enginn sigurvegari. Í slíku stríði hljóta allir að tapa.
Og friðarhreyfingarnar náðu vissulega árangri. Þrátt fyrir herskáa stefnu ráðandi stjórnmálamanna var almenningur hlynntur friðsamlegum lausnum. Hér á Íslandi birtist það m.a í afstöðunni til kjarnorkuvopna-lauss svæðis á Norðurlöndum. Árið 1987 sýndi könnun Félagsvísinda-stofnunnar að níu af hverjum tíu Íslendinga vildu að landið yrði aðili að slíku svæði þótt ríkisstjórnin teldi hugmyndina fráleita. Í Evrópu var vaxandi krafa um að neita að setja upp fleiri kjarnaflaugar og láta taka niður þær sem fyrir voru. Leiðtogafundurinn hér á Íslandi 1986 var eitt dæmi um það að ráðamenn heimsins voru byrjaðir að átta sig á þeirri staðreynd að kjarnorkuvopnastefna þeirra var gjaldþrota. Málstaður friðarsinna hafði unnið sigur á helstefnunni.
En stríðsáróður hefur ætíð verið fastur liður í daglegu lífi okkar. Fjöldaframleiðsla er á stríðsmyndum þar sem hetjuskapur hermanna og málstaður annars stríðsaðilans er hylltur. Þessa dagana er einmitt verið að undirbúa eina slíka mynd hér á Íslandi og hópur ungra íslendinga á þá ósk heitasta að fá að falla sem hermenn. Markmið slíkra mynda er að gera stríð spennandi, jafnvel eftirsóknarverð. Með kertafleytingunni leggjum við hins vegar áherslu á þá einföldu staðreynd að stríð drepa. Í styrjöldum deyr saklaust fólk, börn, konur og menn. Í augum hershöfðingja og stríðssinna eru dauði og örkuml almennra borgara aðeins fórnarkostnaður sem fylgir því að vinna glæsta sigra. Afdrif þeirra sem fyrir sprengjunum verða skipta þá ekki máli. Þannig var það í Hírósíma og Nagasakí árið 1945 og þannig er það í dag í Afghanistan og Írak. Stríðsherrarnir hirða ekki einu sinni um að telja hve margir hafa verið drepnir í þeim löndum sem þeir segjast vera að frelsa.
Við erum hér samankomin í kvöld til að mótmæla röddum sem segja: “Eitthvað varð að gera til að knýja Japani til uppgjafar”. Þeim röddum sem alltaf hafa á reiðum höndum afsakanir fyrir grimmdar-verkum og manndrápum. Jú þeim þykir það vissulega leitt að börn og konur hafi látið lífið í loftárásum en eitthvað varð nú að gera!
Við erum hér til að mótmæla því að hægt sé á nokkurn hátt að réttlæta dauða 240 þúsund óbreyttra borgara í Hírósíma og Nagasakí á sama hátt og við mótmælum því að loftárásir á borgir í Írak eða nokkrar aðrar borgir séu réttlætanlegar.
Kertafleytingin í kvöld er því ekki aðeins minningarathöfn heldur sterk krafa um að mannslíf verði virt og röksemdum hernaðarsinna vísað á bug. Um leið og við vottum fórnarlömbum sprengjanna virðingu okkar með því að fleyta kertum hér í kvöld sameinumst við um kröfuna:
Aldrei aftur Hírósíma- Aldrei aftur Nagasakí!
Ingibjörg Haraldsdóttir