Stefán Pálsson

Samstarfshópur friðarhreyfinga fundar í Friðarhúsi

Undirskriftasöfnun gegn gagnflaugastöð í Tékklandi

Lauslega þýðing yfirlýsingarinnar sem skrifað er undir:

„Ég mótmæli uppsetningu bandarískrar herstöðvar í Tékklandi, sem er hluti af gagnflaugakerfi þeirra (National Missile Defense – NMD). Þessar fyrirætlanir ýta undir spennu á alþjóðvettvangi, stuðla að nýju vígbúnaðarkapphlaupi og eru fyrsta skrefið í hervæðingu geimsins og yfirráðum þar. Þar eð tveir þriðju hlutar íbúa Tékklands eru andvígir þessum fyrirætlunum tel ég sanngjarnt að tékkneska þjóðin fái að taka ákvörðun um svo mikilvægt mál með þjóðaratkvæðagreiðslu.“

Von var á Condoleezu Rice utanríkisráðherra Bandaríkjanna í dag, 8. júlí, til Prag til að undirrita samkomulag um radarstöð í Tékklandi, sem á að þjóna gagnflaugakerfi Bandaríkjanna. Mikil andstaða hefur verið í Tékklandi gegn þessum fyrirætlunum. Samkvæmt skoðanakonnunum eru um 70% þjóðarinnar andvíg þeim, sveitastjórnir í nágrenni við fyrirhugaða radarstöð hafa mótmælt, öflug samtök hafa orðið til og víða um heim hefur verið efnt til ýmiskonar aðgerða til stuðnings andófinu í Tékklandi. Í dag verður efnt til mótmælafundar í Prag. Og andófinu verður væntanlega haldið áfram þótt samkomulagið verði undirritað í dag. (sjá Reuters 8. júlí)

En á sama tíma og tékkneskir ráðamenn halda sínu striki þvert gegn vilja meirihluta þjóðarinnar hafa málin snúist í Póllandi, þar sem hin nýja ríkisstjórn Donalds Tusk er ekki jafn leiðitöm Bandaríkjunum og fyrri stjórn var. Að vísu hefur hún snúist ekki alfarið gegn þeim áformum sem þar voru um að setja upp herstöð sem á að verða önnur aðalstoð gagnflaugakerfisins í austanverðri Evrópu, en setti þó þau skilyrði að fá umtalsverðan styrk frá Bandaríkjunum til að byggja upp loftvarnir sínar. Samningaviðræður milli ríkjanna fóru út um þúfur síðastliðinn föstudag þar sem Bandaríkjamönnum þóttu kröfur Pólverja óhóflega miklar. Þó má búast við að viðræður verði teknar upp aftur, en Bandaríkin hafa litið til Litháens sem varaskeifu ef allt um þrýtur. Í Póllandi hefur líka verið allmikil andstaða gegn þessum fyrirætlunum, þótt hún jafnist ekki á við andstöðuna í Tékklandi. (Sjá Reuters 4. júlí 2008)

Forsætis – og utanríkisráðherrar Íslands hafa í raun lagt blessun sína yfir þessa gagnflaugaáætlun Bandaríkjanna með þátttöku sinni á leiðtogafundi Bandaríkjanna í Búkarest í vor og þegjandi samþykki við yfirlýsingu fundarins. SHA sendu ríkisstjórninni nokkrar spurningar vegna þessarar yfirlýsingar, m.a. vegna þessa máls, en hafa engin svör fengið:

„4. Eldflaugavarnir. Í 37. lið yfirlýsingarinnar segir að sá gagnflaugabúnaður, sem Bandaríkin hyggjast koma sér upp, sé mikilvægt framlag til verndar bandalagsríkjunum. Í skoðun sé hvernig tengja megi þessar eldflaugavarnir Bandaríkjanna núverandi viðleitni NATO til eldflaugavarna og tryggja að þær verði hluti af framtíðarskipulagi NATO á þessu sviði. Fastaráði NATO (Council in Permanent Session) er falið að þróa slíkt skipulag þannig að það nái til alls þess svæðis bandalagsins, sem ekki verður dekkað af eldflaugavarnarkerfi Bandaríkjanna, og skal leiðtogafundurinnn 2009 taka nánari ákvörðun um þá þróun. Bandaríkin sögðu árið 2002 einhliða upp ABM-sáttmálanum, sem á sínum tíma var talinn mikilvægt skref í átt til kjarnorkuafvopnunar. SHA spyrja því hvort það sé vilji íslensku ríkisstjórnarinnar að NATO taki þátt í þessari viðleitni Bandaríkjanna til að grafa undan frekari árangri á sviði kjarnorkuafvopnunar. SHA vísa jafnframt til mikillar andstöðu bæði í Póllandi og Tékklandi, þar sem áætlað er að koma upp aðstöðu vegna þessa gagnflaugabúnaðar Bandaríkjanna.“

Sjá nánar:

Samtök herstöðvaandstæðinga í Tékklandi – Iniciativa NE základnám
Gegn ofbeldi – Nenásilí
Evrópa til friðar – Europe for Peace

Umfjöllun á Friðavefnum um þetta mál:

Rússar og NATO í nýtt kalt stríð?
Alþjóðleg ráðstefna í Prag gegn hervæðingu Evrópu
Evrópa án kjarnavopna
Mikil andstaða í Tékklandi gegn fyrirhugaðri gagnflaugastöð
Undirskriftasöfnun gegn bandarískum herstöðvum í Tékklandi

Eftirfarandi grein Jóns Böðvarssonar og Þorvarðar Helgasonar birtist í Morgunblaðinu 26. júní 2008. Við leyfum okkur að endurbirta þessa grein hér á Friðarvefnum, sem og athugasemd Sveins Snorrasonar sem birtist einnig í Morgunbalðinu 1. júlí.

Fáeinir menn sem tilheyrðu ekki mótmælendahópnum 30. mars 1949 gerðu sér það til gamans að kasta eggjum og moldarkögglum að unga fólkinu á gangstéttinni, en ekki að Alþingishúsinu, og því miður fylgdu nokkrir smásteinar sem engum skaða ollu, en líklega er rétt að einn þeirra hafi brotið rúðu í húsinu.
Þessi nánast kyrri hópur var til lítilla vandræða – og hefði áreiðanlega leyst upp ef lögregla hefði tilkynnt niðurstöðu atkvæðagreiðslunnar og þar með gerðan hlut sem ekki þýddi lengur að mótmæla á þessum vettvangi. Að vísu voru sögð einhver orð í hátalara en þau voru óskýr, heyrðust illa og höfðu engin áhrif.

Næst gerðist að dyr Alþingishússins opnuðust og út braust „hvítliðið“, öskrandi og veifandi kylfum. Grunlaust fólkið var fyrst felmtri slegið en snerist svo til varnar sem best það gat, bæði mótmælendur og stuðningsmenn samþykktarinnar, sem fjölmennir voru í hópnum, því þetta var aðför, fólki fannst sér misboðið.

Eftir útrásina, árásina úr Alþingishúsinu, kom svo táragassprengja lögreglu, þá sveið í augu undan gasinu og smám saman leystist allt upp og Austurvöllur varð nær mannlaus eftir að flestir forðuðu sér.

Þegar horft var til baka yfir atburðarásina kom í ljós mynstur, kerfi.

Augsýnilega var stefnt að árekstri, óeirðum. Við fréttum seinna að forystumaður sósíalistaflokksins hefði kvöldið áður sett af stað upphringingar til flokksfólks og beðið það að hafa hægt um sig á morgun því í uppsiglingu væri ögrun (provocation). Hann þekkti slíkt frá námsárunum í Þýskalandi eftir fyrra stríð. Það var augljóslega „system i galskabet“ – sem til allrar hamingju virkaði illa.

Á næsta ári verða 60 ár liðin frá þessum atburði. Hvernig væri ef ungir sagnfræðingar legðu nú saman og greindu ástæður, atburðarás og ekki síst dómana. Fyrir hvað voru menn dæmdir o.s.frv. Einhverjir „hvítliðanna“ lifa enn, við munum eftir tveimur skólabræðrum okkar úr MR. En áreiðanlega eru þeir fleiri sem enn anda – og gætu leyst gátuna um þjálfun „hvítliðanna“ eins og við kölluðum þá.

JÓN BÖÐVARSSON,
Lundarbrekku 8, Kópavogi.

ÞORVARÐUR HELGASON,
Safamýri 67, Reykjavík.

30. mars 1949

Blessaðir friðarboðarnir, Jón Böðvarsson og Þorvarður Helgason, rita í Morgunblaðinu í gær (26. júní sl. með samnefndri fyrirsögn) saman hrifnæma hugvekju um saklausan leik, fáeinna manna, „sem ekki tilheyrðu mótmælendahópnum 30. mars 1949, er þeir gerðu sér það til gamans að kasta eggjum og moldarkögglum að unga fólkinu á gangstéttinni, en ekki að Alþingishúsinu, og því miður fylgdu nokkrir smásteinar, sem engum skaða ollu, en líklega er rétt, að einn þeirra hafi brotið rúðu í húsinu.

Þessi nánast kyrri hópur var til lítilla vandræða- og hefði áreiðanlega leyst upp ef lögregla hefði kynnt niðurstöðu atkvæða-greiðslunnar og þar með gerðan hlut, sem ekki þýddi lengur að mótmæla á þessum vettvangi.“

Getur það verið að þeir félagar fari hér með rétt mál, að lýsingar þeirra á atburðarás standist, að þeir hafi verið í aðstöðu til að greina að þá fáeinu gamansömu eggjamenn frá hinum raunverulega mótmælendahópi 30. mars 1949, og hafi þess vegna getað dregið þá ályktun að þessi raunverulegi mótmælendahópur hefði bara farið heim, ef hann hefði fengið fréttir af atkvæðagreiðslunni!? Hvorum hópnum skyldu þeir Jón Bö og Holli, eins og þeir voru þá kallaðir, hafa tilheyrt, gamansömu eggjakösturunum eða þeim raunverulegu mótmælendum? Spyr sá, er ekki veit. Ég hlýt að setja stórt spurningarmerki við atvikalýsingu þeirra.

Veit ekki vegna þess, að einmitt á þeim tíma, sem þeir félagar, Jón og Þorvarður, lýsa gamansama eggja- moldarköggla- og grjótkastinu að unga fólkinu á gangstéttinni sem líklega leiddi til rúðubrots í húsinu, var ég sem þingritari ásamt Ólafi Jónssyni, frá Austvaðsholti, að rita fundargerð um eina dagskrármálið, atkvæðagreiðsluna. Skrifborð okkar þingritaranna var þá staðsett beint framan við forsetastól og þingskrifara, þar sem ræðupúlt þingmanna er staðsett í dag.

Hitt veit ég, að áður en atkvæðagreiðslu og þingfundi var lokið, barst stærðar hraunhnullungur með miklu brothljóði gegnum rúðu að baki forsetastóls, flaug yfir stól forseta, en Guðs mildi að hann hæfði ekki forseta í höfuðið, en lenti síðan með miklu brauki á borðinu milli okkar Ólafs og þaðan út á gólf. Ég er ansi hræddur um að sá okkar sem fengið hefði hraunhnullunginn í hausinn hefði ekki þurft að kemba hærurnar.

Hraunhnullungurinn var ekki ætlaður ungu fólki á gangstétt. Skeytinu var beint að Alþingi og bersýnilega ætlað að trufla störf þingsins með svipuðum hætti og reynt hafði verð kvöldið og nóttina áður.

Sjálfsagt eiga sagnfræðingar framtíðarinnar eftir að fjalla heilmikið um 30. mars 1949. Þá verður þess þó að vænta að vandað verði til öflunar heimilda um þá atburði sem þar urðu, aðdraganda og ástæður þeirra, svo að afkomendur okkar fái sem skýrasta og raunsannasta mynd af því, sem þá gerðist, orsakir þess og afleiðingar.

SVEINN SNORRASON,

Faxatún 1 Garðabæ.

Eftirfarandi grein Rúnars Sveinbjörnssonar birtist í vefritinu Ögmundur.is 16. júní 2008

Nú er búið að stofna varnarmálaráðuneyti. Hver óvinurinn er gegnir öðru máli. Nefndir hafa verið til sögunar Rússar, Talibanar, hryðjuverkamenn og ef til vill fleiri.

Í dag er Ísland þátttakandi í árásarstríði í Afganistan og í hópi hinna viljugu í hernámi Íraks. Með vitlausri utanríkisstefnu er vissulega hægt að eignast óvini en þó er ég nokkuð viss að það muni þá helst bitna á fyrirtækjum, sendiráðum og Íslendingum erlendis. Ekki hef ég heyrt að milljarðarnir eigi að fara í annað en eltingarleik við fornar rússneskar flugvélar og er þetta brölt kallað loftrýmisgæsla eða einhvað enn vitlausara.

Í sömu viku og varnarmálaráðuneytið er opnað ríður jarðskjálfti yfir Suðurland. Í viðtali við Ragnar Stefánsson jarðskjálftafræðing kemur fram að hugsanlega hefði verið hægt að sjá fyrir um jarðskjálftann nokkrum stundum fyrr ef veðurstofan hefði fengið fé til að klára uppbyggingu hugbúnaðar sem les fljótt og rétt úr þeim upplýsingum sem fram komu í aðdraganda skjálftans, út frá þeim rannsóknum og gagnasöfnum sem til eru.

Í mínum huga er það óvéfengjanlegt að helsti óvinur Íslendinga eru náttúruöflin: jarðskjálftar, eldgos, snjóflóð, sjávarflóð, ofsaveður og fleira. Varnir Íslands eru fólgnar í að verja okkur fyrir náttúruöflunum, að svo miklu leyti sem það er hægt. Hver mínúta getur verið dýrmæt og bjargað mannslífum.

Það er dapurlegt að heyra af óánægju og uppsögnum hjá stofnun eins og Veðurstofunni, vegna sparnaðar og rangra stjórnunarhátta, þegar hægt er að eyða óendanlega miklu í hégóma og hernaðarbrölt. Ísland á að vera í forystu í náttúruvísindum og væri það veglegt framlag til friðar og mannúðarmála. Þar eiga milljarðarnir heima.

Ísland úr Nató.
Leggjum varnarmálaráðuneytið niður þegar í stað og verjum sameiginlegum fjármunum okkar í þágu friðar og framfara.

Næstkomandi sunnudag, 22. júní, verður alþjóðlegt átak til stuðnings baráttunni gegn fyrirhugaðri uppsetningu gagneldflauga í Tékklandi, en um 70% Tékka eru andvígir þessum áformum. Tilefnið nú er hungurverkfall baráttumanna í Tékklandi. Nánari upplýsingar er að finna á www.dagurfostu.net.

Í Reykjavík verður sett upp tjald á Lækjartorgi milli klukkan 12 og 6 á sunnudaginn til að minna á þessa baráttu. Þar verður hægt að nálgast upplýsngar og skrá sig á stuðningslista. Ennfremur er undirskriftalisti á netinu: http://petice.nenasili.cz/?lang=en.

Samtök hernaðarandstæðinga hvetja félaga sína og allan almenning til að sýna þessari baráttu stuðning, láta sjá sig á Lækjartorgi og setja nafn sitt á undirskriftalistann á netinu.

Umfjöllun á Friðavefnum um þetta mál:

Rússar og NATO í nýtt kalt stríð?
Alþjóðleg ráðstefna í Prag gegn hervæðingu Evrópu
Evrópa án kjarnavopna
Mikil andstaða í Tékklandi gegn fyrirhugaðri gagnflaugastöð
Undirskriftasöfnun gegn bandarískum herstöðvum í Tékklandi

Bandaríkin hafa líka í hyggju að setja upp stöð í Póllandi í tengslum við gagnflaugaáætlun sína. Þar hefur einnig verið mikið andóf gegn þessum áætlunum og nýjustu fregnir herma að viðræður séu milli Bandaríkjanna og Litháen um að setja upp stöð þar ef Pólland bregst.

Pólitísk listahátíð 19.-22. júní

Í dag, 19. júní, hefst pólitísk listahátíð í Reykjavík, þar sem meðal annars verður lögð áhersla á andóf gegn kapítalískri hnattvæðingu. Sjá www.rustrust.org.

Dagskrá:

Fimmtudagur 19. júní.
18:00 – Opnunarpartí í gamla Sirkus-portinu – Hljómsveitin Swords of Chaos, Plötusnúðar,
gjörningar, matur í boði offramleiðslunnar og önnur vitleysa

Föstudagur 20. júní.
19:00 – Larry Bogad, prófessor við Californíu-Háskólann, sem stundar róttækt skæruliðaleikhús,
stendur fyrir umræðu og vinnustofu um róttækt götuleikhús og gjörninga á Kaffi Hljómalind,
Laugarvegi 23
21:00 – Pólítískur prakkaraskapur; fyrirlestur og vinnustofa á Hljómalind

Laugardagur 21. júní.
14:00 – Dagskrá á Lækjartorgi, m.a.:
Food Not Bombs – Ókeypis matur í boðið offramleiðslunnar
Ímyndin Ísland – Passíusálmalupplestur skálda á skýrslu forsætisráðuneytisins; Ímynd Íslands
Beehive Collective – Sögur og risastórir fánar með and-hnattvæðingar myndskreytingum.
15:00 – Leiðsöguleiðangur valdníðinganna… Hverjir eru að rústa samfélaginu og græða á því?
Gangan byrjar á Lækjartorgi
17:00 – Larry Bogad – Theatre of the Oppressed, fyrirlestur á Kaffi Hljómalind.

Sunnudagur 22. júní.
Dagskrá á Kaffi Hljómalind:
16:00 – Larry Bogad vinnustofa – Uppreisnar-Trúðar (Rebel Clowns)
18:00 – Róttækar kvikmyndir
21:00 Niðurrif einsleitninnar – Sögur af maurum og Amerískri menningu; myndafyrirlestur frá
Beehive Collective, frá Maine, USA

Allir atburðir sem fara fram á RÚST eru fríir!

Eftirfarandi grein Steingríms J. Sigfússonar alþingismanns birtist í Morgunblaðinu 11. júní 2008.

Í tilefni þess að tekin er til starfa fyrsta íslenska stofnunin sem fjallar um hernaðarleg málefni skrifar Ingibjörg Sólrún Gísladóttir utanríkisráðherra grein hér í blaðinu 3. júní síðastliðinn. Greinin er umtalsvert sjálfshól, mikil lofræða um hinar nýju áherslur í öryggismálum sem tilurð Varnarmálastofnunar og stórfelld útgjöld til hernaðarlegra viðfangsefna boða. Um leið er greinin einhvers konar vörn eða réttlæting fyrir þessar áherslur, einkum Varnarmálastofnunina og milljarðaútgjöld og má kalla seint í rassinn gripið að reyna að setja fram rök eftir að stofnunin er orðin til, búið að keyra málið í gegnum Alþingi og ráða í stöður.

Herlaust eða ekki?

Í grein utanríkisráðherra – og reyndar í markmiðum nýsamþykktra laga – er tekið fram að Ísland verði áfram „herlaust land“. Gott er nú það, en hvað er svo raunverulega á ferðinni? Utanríkisráðherra segir sjálfur í sömu grein að eitt af stærstu verkefnum Varnarmálastofnunar sé að sjá um verkefni tengd NATO, þ.ám. „umsjón og framkvæmd æfinga“ – hér er átt við heræfingar – „samskipti við erlend herlið“ og „að vinna upplýsingar úr kerfum NATO“ – sem þýðir á mannamáli einhvers konar greiningar- eða miðlunarstarfsemi með leynilegar hernaðarlegar upplýsingar. Nú er það vissulega skilgreiningaratriði hvenær ríki getur talist herlaust. Ríki sem eyðir 1500 milljónum árlega í hernaðarlega starfsemi, sem fjármagnar og stendur fyrir heræfingum á landi sínu, sem borgar hundruð milljóna til hernaðarbandalags (NATO) og situr þar í hermálaráðum, sem hefur vopnaða „friðargæsluliða“ með hertitla á sínum snærum – slíkt ríki er ekki „herlaust“ nema innan gæsalappa.

Í stað þess að nýta tækifærið sem gafst með brottför herliðs Bandaríkjamanna til að leggja grunn að nýjum áherslum í utanríkis- og öryggismálum þar sem friðar- og afvopnunarviðleitni hefði verið í öndvegi, áherslum sem hefðu verið til þess fallnar að sætta andstæð sjónarmið, hafa nú öryggismálin verið „NATO-vædd“. Aukin áhersla hefur verið lögð á starf hernaðarbandalagsins NATO og skrifað var gagnrýnislaust upp á útþenslu- og vígvæðingarstefnuna á fundi NATO í Rúmeníu, þ.á m. hið gífurlega umdeilda eldflaugavarnarkerfi Bandaríkjamanna í Austur-Evrópu og aukin fjárútlát til hernaðar í ríkjum bandalagsins. Áhersla núverandi ríkisstjórnar á að auka þátttöku í öllu starfi NATO var m.a. staðfest þegar Condoleezza Rice, utanríkisráðherra Bandaríkjanna, lýsti sérstakri ánægju með framlag Íslands í Afganistan og gaf sterklega til kynna að henni hefði verið lofað aukinni þátttöku Íslands þar fremur en hitt.

Fyrir hverja og að hverra frumkvæði?

Fyrir kosningar var Samfylkingin dugleg að krefjast þess að áður en teknar yrðu ákvarðanir um varnir Íslands færi fram ýtarlegt hættumat. Eftir að núverandi utanríkisráðherra tók við hafa hlutirnir gerst í akkúrat öfugri röð: Fyrst voru milli einn og tveir milljarðar settir í „varnarmál“ á fjárlögum, síðan var Varnarmálastofnun komið á fót til að eyða þessum peningum og enn er þó engin niðurstaða komin frá þeirri nefnd sem fyrst tók til starfa sl. vetur og á að meta hættuna, greina þarfir okkar, finna hugsanlegan óvin. Utanríkisráðherra telur raunar núna, þvert á fyrri stefnu, að það sé „hugsunarvilla að segja að öryggi krefjist óvinar“. Þessi ummæli eru í stíl við aðrar yfirlýsingar utanríkisráðherra, sem virðist telja að útgjöld í hernaðarbröltið séu hafin yfir alla gagnrýni og þarfnist engrar réttlætingar eða vísunar í raunveruleika í alþjóðamálum.

Hver er þá tilgangurinn með þeirri hernaðarstarfsemi sem fram fer hér á landi á vegum Varnarmálastofnunar, þ. ám. loftrýmiseftirlitinu? Utanríkisráðherra heldur því fram að „tómarúm“ í hervörnum NATO gefi mönnum færi á að ráðast hér inn, landið yrði þá „nánast einskismannsland“. Það er athyglisvert sjónarmið sem utanríkisráðherra Ingibjörg Sólrún Gísladóttir færir nú fram, að hið eina sem dugi sé vöktun og eftirlit á forsendum hernaðarbandalags. Er þá ekkert hald í alþjóðasamningum? Eru samtök sem nefnast Sameinuðu þjóðirnar og eiga að vernda herlaus ríki gegn yfirgangi annarra þjóða gagnslaus? Er það eina sem blífur hugsun hernaðarhyggjunnar? Ekki er þessi niðurstaða ráðherrans í miklu samræmi við mat Bandaríkjahers, sem ætlaði að slökkva á ratsjárkerfinu og hætta loftrýmiseftirlitinu í ágúst 2007. Eins og blaðamaður Morgunblaðsins hefur skýrt frá var það í meginatriðum frumkvæði íslenskra stjórnvalda sem réði því að loftvarnarkerfið, þ.e. hinn hernaðarlegi hluti ratsjárkerfisins, er rekið hér áfram. Það virðist því í besta falli hálfsannleikur að það hafi verið „sameiginleg ákvörðun NATO að hér væri virkt loftrýmiseftirlit og regluleg gæsla“. Sennilega er nær lagi að íslensk stjórnvöld hafi „pantað“ þá niðurstöðu frá NATO.

Umræða eða þöggun?

Utanríkisráðherra segir það „mikilvægt að áfram fari fram þróttmikil umræða um grundvallaratriði íslenskra utanríkismála.“ Óljóst er í hverju slík umræða á að felast því í sömu efnisgrein segist hún „viss um að mikil sátt skapist um starfsemi Varnarmálastofnunar“. Ráðherrann reynir heldur ekki beinlínis að örva umræðuna annars staðar í grein sinni því helst má á henni skilja að þeir sem ekki fylgja henni að málum ástundi „pólitíska tækifærismennsku,“ séu röngum megin við „átakalínur kalda stríðsins,“ nema þá að þeir sé mótfallnir því að „verja grundvallarþjóðarhagsmuni“.

Þetta eru nokkuð sverar aðdróttanir, þó óbeinar séu, í garð þess sem hér heldur á penna, félaga og stuðningsmanna Vinstri grænna og fjölmargra annarra friðar- og afvopnunarsinna, til dæmis í Samfylkingunni. Þetta er sami utanríkisráðherra og hefur sent aðstoðarmann sinn út á ritvöllinn, oftar en einu sinni og oftar en tvisvar, um leið og einhver andmælir og er þá viðkomandi sakaður um skilningsleysi, þekkingarleysi og jafnvel lygar. Er það ekki umhugsunarefni fyrir flokk sem hafði uppi stór orð um „samræðustjórnmál“ að um leið og Samfylkingin er komin í ríkisstjórn og önnur sjónarmið en henni þóknast eru færð fram í utanríkis- og öryggismálum, um leið og talað er máli friðar og afvopnunar og hernaðarhyggjunni er andæft, þá er því mætt svona af leiðtoga flokksins?

NATO-væðing utanríkisríkisráðherra

Undirritaður hefur áður rakið það í ýtarlegu máli hvernig þessi hervæðing eða NATO-væðing er síður en svo sjálfsögð eða óhjákvæmileg þótt hún sé að ýmsu leyti beint framhald á og skilgetið afkvæmi þess sem þröngvað var upp á þjóðina fyrir meira en hálfri öld síðan með inngöngu í hernaðarbandalag og komu erlends hers. Með stofnun Varnarmálastofnunar er NATO-væðing endanlega tekin við, með tilheyrandi vígvæðingu og tilgangslausum fjáraustri. Sá augljósi kostur, að nota tækifærið sem gafst með brottför hersins til að móta friðsamlega og sjálfstæða utanríkisstefnu og leita aukinnar samstöðu í utanríkis- og öryggismálum þjóðarinnar eftir meira en hálfrar aldar harðvítugar deilur, hefur ekki verið valinn. Í stað þess er nú orðin til sérstök stofnun utan um hugmyndafræði vígbúnaðarhyggjunnar, fyrir tilstuðlan Samfylkingarinnar.

En friðarbaráttan mun halda áfram. Hvorki íslenskir friðarsinnar né skoðanasystkin þeirra um allan heim munu láta deigan síga við að tala máli skynseminnar gegn vitfirringu vígbúnaðar- og hernaðarhyggjunnar. Undirrituðum segir svo hugur að þjóðinni muni líða vel í sumar og hún ekki finna til hins minnsta öryggisleysis þegar Frakkarnir fara heim. Þá verður bara reikningurinn eftir upp á nokkuð á annað hundrað milljónir króna og enginn til að passa okkur nema við sjálf fram undir veturnætur.

Eftirfarandi grein Einars Ólafssonar birtist í Morgunblaðinu 12. júní 2008.

Undir þessari fyrirsögn skrifaði Ingibjörg Sólrún Gísladóttir utanríkisráðherra grein í Morgunblaðið 3. júní þar sem hún fjallaði um nýja tíma í öryggis- og varnamálum, hin nýju varnarmálalög og Varnarmálastofnun. Hún gerir mikið úr þeim breytingum sem fylgdu brottför bandaríska hersins: „Ísland sem fullvalda ríki hefur nú óskorað forræði yfir þessum málaflokki, og það er okkar að skrifa söguna.“
Herstöðvaandstæðingar héldu uppi kjörorðinu „Ísland úr NATO, herinn burt“. Bak við þetta slagorð fólst ævinlega krafan um uppsögn varnarsamningsins. Þeim samningi hefur ekki verið sagt upp. Enn er í gildi samningur um að Bandaríkin hafi hér aðstöðu til herstöðva.

Inntak samningsins kemur fram í inngangi hans og 1. grein. Í innganginum segir að NATO hafi „farið þess á leit við Ísland og Bandaríkin, að þau geri ráðstafanir til, að látin verði í té aðstaða á Íslandi til varnar landinu og þar með einnig til varnar svæði því, sem Norður-Atlantshafssamningurinn tekur til…“ 1. greinin hljóðar svo: „Bandaríkin munu fyrir hönd Norður-Atlantshafsbandalagsins og samkvæmt skuldbindingum þeim, sem þau hafa tekist á hendur með Norður-Atlantshafssamningnum, gera ráðstafanir til varnar Íslandi með þeim skilyrðum sem greinir í samningi þessum. Í þessu skyni og með varnir á svæði því, sem Norður-Atlantshafssamningurinn tekur til, fyrir augum, lætur Ísland í té þá aðstöðu í landinu, sem báðir aðilar eru ásáttir um, að sé nauðsynleg.“

Í 7. grein samningsins segir: „Meðan aðstaðan er eigi notuð til hernaðarþarfa, mun Ísland annaðhvort sjálft sjá um nauðsynlegt viðhald á mannvirkjum og útbúnaði eða heimila Bandaríkjunum að annast það.“ Í samningnum er sem sagt gert ráð fyrir, að aðstöðunni sé haldið hér þótt hún verði ekki notuð til hernaðarþarfa. Reyndar ber samningurinn það með sér að Ísland, eða öllu heldur Íslendingar, séu aukaatriði í þessum samningi að öðru leyti en því að þeir leggi Bandaríkjunum og NATO til land undir hugsanlega hernaðaraðstöðu eftir því sem þessir aðilar telja sig þurfa á að halda.

Það má því ljóst vera, að til að sagt verði að Ísland hafi nú óskorað forræði yfir þessum málaflokki, þarf a.m.k. að segja upp varnarsamningnum, sem er réttnefndur herstöðvasamningur, eins og herstöðvaandstæðingar hafa alltaf kallað hann.

Rétt er líka að minna á samkomulag Íslands og Bandaríkjanna frá september 2006 þar sem skuldbindingar ríkjanna samkvæmt varnarsamningnum eru staðfestar og Ísland samþykkir varnaráætlun sem Bandaríkin hafa samið og „gerir ráð fyrir því að varnir Íslands séu tryggðar með öflugum og hreyfanlegum viðbúnaði og liðsafla og að hún sé studd bandarískum hernaðarmætti eftir því sem þörf krefur“. Jafnframt er gert ráð fyrir árlegum heræfingum Bandaríkjanna hér á landi.

Ætli við höfum fullt vald yfir pennanum þegar við förum að skrifa söguna?

Sjá nánar „Hvað felst í herstöðvasamningnum?“.

eftir Einar Ólafsson

Í Morgunblaðinu 3. júní birtist grein eftir Ingibjörgu Sólrúnu Gísladóttur, utanríkisráðherra, undir fyrirsögninni „Það er okkar að skrifa söguna“. Hún segir okkur Íslendinga nú bera í fyrsta skipti sjálfstæða ábyrgð á eigin vörnum og öryggi. Hún getur þess hvergi að varnarsamningurinn við Bandaríkin frá 1951 er enn í fullu gildi, og hef ég fjallað sérstaklega um það í stuttri grein sem ég sendi Morgunblaðinu og vonast til að hún birtist innan tíðar. Hér verður vikið að öðrum atriðum þessarar greinar.

Útvíkkun öryggishugtaksins

Í grein sinni leggur ráðherrann áherslu á mikilvægi þess að í varnarmálalögunum er „skýrt kveðið á um ábyrgð í málaflokknum, og skilið milli verkefna sem lúta að innra öryggi annars vegar, og ytra öryggi og vörnum og varnarsamskiptum við önnur ríki hins vegar,“ og bendir jafnframt á að hvergi í hinum vestræna heimi sé þessum verkefnum blandað saman.

Þessari áherslu ráðherrans ber að fanga, ekki síst í ljósi þess að á vettvangi NATO hefur verið tilhneiging til að draga úr þessum aðgreiningi. Í því sambandi vekur athygli hversu gagnrýnislaus ráðherrann virðist vera á NATO og þróun þess. Þetta gagnrýnisleysi birtist meðal annars í margtuggnum frasa, sem fyrri utanríkisráðherrar, einkum Halldór Ásgrímsson, báru sér einnig í munn: að öryggishugtakið (stundum er varnarhugtakinu bætt við) sé gjörbreytt og nái nú til miklu fleiri þátta en áður.

Þennan frasa má líklega rekja til þess þegar NATO þurfti að fara að réttlæta tilveru sína eftir lok kalda stríðsins, en í öryggisstefnu (Stratetic Concept) bandalagsins, sem samþykkt var á leiðtogafundinum í Róm 1991, er lögð áhersla á að ógnana við öryggi bandalagsríkjanna sé ekki fyrst og fremst að vænta frá skipulagðri árás á landsvæði bandalagsins heldur frekar frá efnahagslegum, félagslegum og pólitískum óstöðugleika á ýmsum svæðum, einkum í Mið- og Austur-Evrópu. Síðan hafa ýmsar ógnir bæst við, svo sem skipulögð alþjóðleg glæpastarfsemi, hryðjuverk, hlýnun andrúmsloftsins, skortur á orkugjöfum og hvað sem nöfnum tjáir að nefna. Við allt þetta þarf NATO nú að kljást. Og NATO er farið að sinna friðargæslu og björgunarstörfum í kjölfar náttúruhamfara. Þannig er NATO ekki aðeins að þenjast út fyrir sitt upphaflega landsvæði heldur einnig sitt upphaflega verksvið, yfir á svið lögreglu, almannavarna og björgunasveita auk friðargæslu. Það má því segja að ekki veiti af að skilja milli borgaralegra og varnartengdra verkefna og vonandi tekst þeirri stofnun, sem á að sjá um NATO-tengda starfsemi Íslands, að halda þessu aðskildu.

Nauðhyggja ráðherrans: „af því bara…“

Ráðherrann víkur að þeim sjónarmiðum „að allt starf að ytra öryggi og vörnum Íslands sé ónauðsynlegt, enda sé hér enginn óvinur.“ Einnig víkur hún að gagnrýni á kostnað við íslenska lofteftirlitskerfið og öryggissamstarf Íslands við önnur ríki. Svörum hennar við þessum sjónarmiðum og gagnrýni verður best lýst sem nauðhyggju. „Um fyrra atriðið,“ segir hún, „vil ég segja að í dag er það svo að ríki í okkar heimshluta gæta öryggis síns burtséð frá mögulegri hættu, og byggja upp viðbúnað án þess að hann miði við hefðbundin ríkjaátök.“ Þetta svar þýðir einfaldlega „af því bara.“ Með því er nánast lokað á frekari rökræður. Það er þó ekki úr vegi að líta aðeins á þá frasa sem á eftir koma: „Í dag lúta öryggisþarfir að stórum hluta að vöktun á landhelgi og lofthelgi.“ Við höfum landhelgisgæslu sem hefur verið ætlað að vakta landhelgina og er, að ég hygg, skilgreind sem borgaraleg starfsemi, enda miðast starfsemi hennar ekki við „hefðbundin ríkjaátök.“ Mörgum þykir hinsvegar að notkun orrustuþotna við lofthelgisgæslu beri nokkurn keim af viðbúnaði við „hefðbundnum ríkjaátökum.“

Og áfram heldur ráðherrann: „…þannig felast í loftrýmiseftirliti okkar skýr skilaboð til umheimsins um að Ísland taki fullveldi sitt alvarlega og gæti þess í lofti, á láði og legi.“ Engin vöktun mundi gefa til kynna að viðkomandi svæði væri öllum opið, slíkar aðstæður væru okkur óásættanlegar, „enda fer tómarúm illa saman við öryggi lands og þjóðar.“ Mikið væri nú skemmtilegra er ráðherrann segði: „Auðvitað þurfum við ekki að sýna það með orrustuþotum að við tökum fullveldi okkar alvarlega. Við sýnum það með myndugleika okkar og sjálfstæði á alþjóðavettvangi.“

… í fúlu neti vopnasalanna

Kannski er best að leiða svör við þessu út frá eftirfarandi fullyrðingu ráðherrans: „Öryggisstefna ríkja skilar mestum árangri þegar hún ýtir undir virkt samstarf og traust milli ríkja, og kemur í veg fyrir úreltar staðalmyndir um vini og óvini.“ Undir þetta má sannarlega taka. En því miður fer ríkisstjórn Íslands þveröfugt að með stöðugt virkari þátttöku í NATO og þessu virka loftrýmiseftirliti, flugi orrustuþotna og heræfingum á Íslandi. Bandaríkin eru forysturíki NATO og NATO hefur gengið erinda Bandaríkjanna á Balkanskaga (gleymum ekki bandarísku herstöðinni í Kósovo, Camp Bondsteel), í Afganistan og í Írak. NATO lætur sér vel líka gagnflaugaáætlun Bandaríkjanna og stendur ásamt þeim að vaxandi vígbúnaði. NATO þenst út til austurs og ögrar Rússum og tekur þátt í ögrandi árásarstefnu Bandaríkjanna gagnvart löndum í vestanverðri Asíu. Stöðug mótsögn ríkir milli samstarfsverkefna á borð við Samstarf í þágu friðar (Partnership for Peace) og vaxandi hervæðingu og útþenslu NATO. Bandaríkin og NATO hafa eftir lok kalda stríðsins alið á staðalmyndum um vini og óvini: það eru Vesturlönd gagnvart Rússum (og Serbum) annars vegar og íslamska heiminum hins vegar. Og með heræfingum Bandaríkjahers og NATO-herja hér á landi og notkun orrustuflugvéla frá NATO er ekki beinlínis verið að lýsa yfir trausti gagnvart Rússum. Þannig vinnur utanríkisráðherrann, með stefnu sinni og athöfnum í varnarmálum, beinlínis gegn þeirri góðu meiningu sem kemur fram í ofangreindum orðum hans.

Við verðum að taka þátt í hernaðarbandalaginu NATO, ljá land undir heræfingar og hafa orrustuþotur á flugi yfir hafinu kringum landið af því að þannig gera grannríkin „burtséð frá mögulegri hættu.“ Það er nauðhyggja ráðherrans. Það er engin tilraun gerð til að greina hvernig hernaðarhyggjan er inngróin í meginstrauma stjórnmálanna. Það er engin metnaður til að andæfa þessari inngrónu hernaðarhyggju. Og það er alger blinda gagnvart sífelldri iðju hergagnaframleiðenda í víðri merkingu þess orðs (það er ekki bara Lockheed og Saab, það eru líka Íslandsvinirnir Bechtel og Alcoa) við að viðhalda þessari hernaðarhyggju og ýta undir hana, þessa hernaðarnauðhyggju, og veiða velmeinandi fólk í net hennar. Það er engin gagnrýni á hin geigvænlegu hernaðarútgjöld, þessa fjármuni sem sogast frá knýjandi velferðarmálum yfir í eyðileggjandi og friðspillandi mátt vopnanna. Það er dapurlegt að horfa á stjórnmálaforingja, sem hófst til vegs á vettvangi kvenfrelsisbaráttunnar og hins frísklega Kvennalista, sprikla í þessu fúla neti, öfgafyllstu birtingarmynd karlveldisins.

Aðfararnótt föstudagsins 30. maí samþykkti Alþingi einum rómi eftirfarandi ályktun:

Alþingi fordæmir ómannúðlega meðferð á föngum í búðum Bandaríkjamanna við Guantanamo-flóa á Kúbu, hvetur til þess að búðunum verði lokað og felur ríkisstjórninni að koma þeirri afstöðu á framfæri við bandarísk stjórnvöld.

www.althingi.is/altext/135/s/1294.html

Tillagan var fyrst borin upp 10. október 2007 af þingmönnum Vinstri grænna og fékk þá þegar góðar undirtektir í þinginu. Utanríkisnefnd gerði þó á henni þá breytingu að orðið „ólöglega“ var fellt út, en í upphaflegu tillögunni stóð „Alþingi fordæmir ólöglega og ómannúðlega meðferð…“. Nefndin bar svo tillöguna upp þannig breytta 28. maí og var hún, eins og fyrr segir, samþykkt einróma nóttina áður en Condoleezza Rice, utanríkisráðherra Bandaríkjanna kom við á Íslandi og var henni kynnt ályktunin á fundi með utanríkisráðherra Íslands.

Á blaðamannafundi utanríkisráðherranna sagði Rice: „Við ræddum þetta mál og utanríkisráðherrann afhenti mér ályktunina. Ég andmæli því kröftuglega að verið sé að brjóta mannréttindi í Guantanamo, eins og gefið er í skyn í ályktuninni“. (Mbl. 31. maí 2008, s. 6). Hún náði sér þó niðri á Íslendingum með því að fordæma hvalveiðar Íslendinga.

Samtök hernaðarandstæðinga mótmæltu mannréttindabrotum Bandaríkjastjórnar, sem Condoleezza Rice ber ábyrgð á ásamt öðrum, á táknrænan hátt með því að setja upp vatnspíningarbekk á Austurvelli á föstudaginn og sýna hvernig hann er notaður.

Umræður um þingsályktunartillöguna má lesa á vef Alþingis: www.althingi.is/dba-bin/ferill.pl?ltg=135&mnr=107
Upphaflega tillagan með greinargerð:
www.althingi.is/altext/135/s/0107.html

Guanatanomo-búðirnar og pyndingar fanga eru ekki eini glæpur Condoleezzu Rice

Rétt er að leggja áherslu á, að þótt SHA hafa við þetta tækifæri ákveðið að vekja athygli á þætti Condoleezzu Rice í pyntingum á föngum, er hún auðvitað sek um ýmsa aðra og alvarlegri glæpi. Í því sambandi er vert að birta opið bréf sem Samtökum hernaðarandstæðinga barst frá Elíasi Davíðssyni 29. maí:

Ég frétti af mótmælaaðgerðum SHA á morgun á Austurvelli vegna komu Condolezzu Rice til Íslands. Þótt við öll fordæmum pyntingar sem Bandaríkin stunda, tel ég það hafi verið röng ákvörðun að einblína á þessi mannréttindabrot Bandaríkjastjórnar. Þessi mannréttindabrot eru hverfandi atlaga að mannhelgi í samanburði við það sem Bandaríkin stunda í Írak, þar sem um ein milljón mans hefur þegar látið lífið vegna innrásar og afleiðinga hernámsins. Sá glæpur að ráðast á Írak, hernema það og framkalla flótta nokkurra milljóna manna yfirskyggir allar pyntingar Bandaríkjastjórnar til samans. Pyntingar Bandaríkjastjórnar eru ekki ómannúðri og víðtækari en þær sem mörg viðskiptaríki Íslands stunda. Að einblína á þessar pyntingar sýnir verulegan skort á skilningi um eðli stríðs, sem einn æðsti glæpur gegn mannkyninu.

Einnig vil ég minna á, að það SHA skapa sér ekki sérstöðu með því að mótmæla pyntingum Bandaríkjastjórnar. Morgunblaðið og flestir aðrir hafa átt létt með að fordæma þessar aðferðir. Þessum aðferðum er jafnvel mótmælt af dyggum hægrimönnum í Bandaríkjunum sem styðja, að
öðru leyti, fjöldamorð Bandaríkjanna í öðrum heimsálfum.

Condolezza Rice er ráðherra í ríkisstjórn sem framdi einn æðsta glæp gegn alþjóða samfélaginu: Að ráðast án tilefnis gegn fullvalda ríki og hernema það. Fyrir slíka glæpi voru ráðamenn nasista dæmdir til dauða. Það er ótrúlegt að SHA skuli ekki hafa krafist að Condolezza verði handtekin vegna aðild sinnar að ríkisstjórnar sem hefur hafið árásarstríð í trássi við alþjóðalög, sáttmála Sameinuðu þjóðanna og alþjóða sakarétt.

Elías Davíðsson