Ekkert samráð við stjórnarandstöðuna
Ekki virðist það nú hafa vakið mikinn ugg hjá þjóðinni þegar þau boð bárust frá Washington 15. mars síðastliðinn að til stæði að flytja herliðið burt frá herstöðinni á Miðnesheiði. Menn hafa áhyggjur af atvinnu þeirra íslensku starfsmanna við herstöðina, sem hefur nú verið sagt upp störfum, og einnig hvernig haga skuli björgunarmálum þegar þyrlur Bandaríkjahers verða ekki lengur tiltækar og hvort Bandaríkjaher hreinsi til eftir sig. Að öðru leyti virðist það nokkuð almennt álit að eðlilegt sé að þetta svokallaða varnarlið sé á förum og mörgum, jafnvel málsmetandi mönnum innan Sjálfstæðisfokksins, finnst eðlilegt að nú verði skrefið stigið til fulls og herstöðvasamningnum sagt upp.
Að því leyti sem menn telja einhverjar hervarnir nauðsynlegar, þá eru skiptar skoðanir uppi um hvernig þeim skuli hagað og meðal annars hefur verið bent á að best sé að líta til Evrópu. Það má auðvitað segja að það sé með ólíkindum að nokkrum skuli detta í hug að leita eftir slíku samstarfi við árásarhneigðasta ríki heims, ríki sem að undanförnu hefur orðið uppvíst að ólögmætum innrásum, stórfelldum mannréttindabrotum og brotum á alþjóðasáttmálum, svo með ólöglegum fangelsum í Guantanomo og leynilegum fangaflutningum, sbr. skýrslu Amnesty International sem var birt 5. apríl. Þetta er svona svipað og að biðja mafíuna að vernda sig gegn glæpum.
Afstaða Samtaka herstöðvaandstæðinga er hinsvegar ljós: Ísland er best sett án hers, án herstöðva og án aðildar að hernaðarbandalögum. Það þjónar Íslendingum best og það er besta framlag okkar til heimsfriðar.
Viðræðurnar við Bandaríkjamenn 30.-31. mars
Íslenska ríkisstjórnin sér hins vegar enga aðra leið en halda áfram að suða í Bandaríkjamönnum. Bandaríkjamenn voru ekkert að hangsa eftir símhringinguna frá Washington 15. mars, íslensku starfsmennirnir eru þegar búnir að fá uppsagnarbréfin og byrjað er að taka niður ýmsan búnað í herstöðinni.
Samt sendu þeir sendinefnd hingað 30. mars og sat hún á fundum með íslenskum embættismönnum 30. og 31. mars. Furðu litlar fréttir hafa þó borist af þessum viðræðum. Í Morgunblaðinu 1. apríl er greint frá viðræðunum, en næsta lítið upp úr þeirri frétt að hafa.
Mark Pekala, varaaðstoðarutanríkisráðherra Bandaríkjanna, sagði að bandarísk stjórnvöld væru að vinna að áætlun um varnir Íslands í samræmi við varnarsamninginn frá 1951 og meta varnarþörf og kvaðst telja að þessi vinna myndi leiða til öflugri varna hér á landi sem og í Bandaríkjunum. Jafnframt staðfesti hann að F-15 orrustuþoturnar verði farnar héðan í síðasta lagi í lok september. Carol van Voorst, sendiherra Bandaríkjanna, sagði að fram hefði komið vilji beggja stjórnvalda til að styrkja varnarsamstarfið. Utanríkisráðherra Íslands sagðist vonast eftir að út úr áætlun Bandaríkjamanna komi eitthvað sem mark sé á takandi og að komið yrði til móts við kröfur og óskir Íslendinga en annars hafi fundurinn verið á almennu nótunum. Þá sagði hann að m.a. hefði verið fjallað um björgunarmál og einnig „farið yfir önnur málefni sem lúta að samstarfi um aðrar ógnir; hryðjuverkastarfsemi, glæpastarfsemi og þess háttar, sem eru kannski meira lögreglumál.“ Gert er ráð fyrir að annar fundur verið innan fárra vikna og síðan fleiri í kjölfarið.
Í frétt Vísi 1. apríl er haft eftir þeim Pekala og van Voorst að það sé einlægur vilji Bandaríkjanna að sinna áfram varnarhlutverki sínu hér á landi og annað er svo sem ekki í þeirri frétt.
Í Fréttablaðinu 1. apríl er haft eftir Geir Haarde utanríkisráðherra: „Við viljum hafa hér áætlun um trúverðugar varnir sem gerir það að verkum að engum detti í hug að koma hér upp að landinu með óvæntum hætti eða ógna okkur. Það er það sem við höfum talað um. Við þurfum að hafa hér lágmarksvarnir eins og allar aðrar þjóðir.“ En það eru líka birtir eftirfarandi punktar úr viðræðunum:
-
Punktar úr viðræðunum – Mörg atriði enn órædd
Það sem rætt var um
• Kröfur og óskir Íslendinga – ekki gefið upp
• Aðstoð Bandaríkjamanna í björgunarmálum og samstarf gegn hryðjuverkum
• Að Bandaríkin ætli að standa við skuldbindingar sínar
• Að bandarísk stjórnvöld útbúi varnaráætlun fyrir Ísland
• Breyttar áherslur Bandaríkjamanna í varnarmálum á alþjóðavettvangi
Það sem ekki var rætt um
• Kaup eða leiga á þyrlum
• Hvenær þyrlurnar fara af landi brott
• Mannvirki Varnarliðsins og hvernig afnot herinn vilji hafa af þeim í framtíðinni
• Hvernig herinn hagar brottflutningi næstu mánuði
• Starfslok íslensku starfsmannanna á Keflavíkurflugvelli
Hér vekur athygli að ekki var rætt um það sem mörgum þykir kannski mest aðkallandi: Starfslok íslensku starfsmannanna á Keflavíkuflugvelli.
Ekkert samráð við stjórnarandstöðuna
5. apríl vakti þingmaður Samfylkingarinnar, Össur Skarphéðinsson, máls á því á Alþingi að ekkert samráð hafi verið haft við utanríksmálanefnd. Hann sagði m.a.: „Síðastliðinn föstudag hófust samningaviðræður á milli Bandaríkjamanna og Íslendinga. Það hafa komið mjög misvísandi skilaboð úr þeim viðræðum. Hæstv. utanríkisráðherra kvaðst mjög bjartsýnn eftir þær viðræður en hæstv. forsætisráðherra sagði að ekkert nýtt hefði komið fram. Það var sömuleiðis alveg ljóst að það var meiningarmunur á milli hæstv. utanríkisráðherra og forsætisráðherra um hvert stefna ætti. Hæstv. utanríkisráðherra talaði með þeim hætti að það var ljóst af máli hans að hann taldi að það væri einboðið að halda áfram tvíhliða varnarsamningnum við Bandaríkin og það var erfitt að skilja hann með öðrum hætti en svo að það væri forgangsatriði en það ætti ekki að skoða aðra möguleika í stöðunni.“ (Ath. tilvitnanir í þessar umræður eru með fyrirvara um að textinn er enn óyfirlesin á vef Alþingis).
Ögmundur Jónasson, þingmaður VG, tók í sama streng og sagði það vekja athygli að utanríkisráðherra sæi ekki aðra kosti í stöðunni en tvíhliða viðræður við Bandaríkin „og er ég þar ekki að horfa til faðmlagsins við önnur NATO-ríki í því efni. Það bjóðast aðrir kostir einnig til að tryggja öryggi Íslands til frambúðar og ég tel að á þeim tímamótum sem Íslendingar eru nú þá eigum við að efna til þverpólitískrar umræðu um þá kosti sem nú bjóðast Íslendingum í þessari stöðu.“ Varðandi viðskilnað Bandaríkjastjórnar og Bandaríkjamanna á Miðnesheiði minnti hann á þingsályktunartillögu VG um þverpólitíska nefnd til að taka á því verkefni, tillögu sem reyndar er nú flutt í annað sinn þar eð hún fékkst ekki útrædd í fyrra.
Magnús Þór Hafsteinsson, þingmaður Frjálslynda flokksins, kvaðst hefði viljað sjá þverpólitíska vinnu um málið. „Það eru áhöld um hvort ríghalda eigi áfram í varnarsamninginn við Bandaríkjamenn. Það eru líka áhöld um hvort við eigum að leita leiða varðandi nánara samstarf við aðrar Evrópuþjóðir. “
Það vekur athygli, að í þessum viðræðum við Bandaríkjamenn kemur fram, að þeir eru að vinna að áætlun um varnir Íslands og meta varnarþörf, en á sama tíma liggur fyrir Alþingi þingsályktunartillaga frá fjórum þingmönnum Samfylkingarinnar um opinbera nefnd um öryggi og varnir Íslands. Tillaga þessi var lögð fram 10. október en tekin til fyrri umræðu 4. og 7. nóvember. (Sjá einnig umsögn SHA). Þessi tillaga var einnig flutt fyrir tveimur árum en fékk ekki afgreiðslu.
Það virðist ljóst að ríkisstjórnin ætlar að fela sig á vald Bandaríkjunum sama hversu niðurlægð hún er af bandarískum stjórnvöldum. Allt bendir til að meirihluti þjóðarinnar vilji að herstöðinni verði lokað fyrir fullt og allt og herinn hreinsi til eftir sig. Það er þó líklegast að henni verði ekki að þeirri ósk sinni baráttulaust.
Það er aðeins eitt til ráða: að herða andófið gegn hernum og aðildinni að Nató enn frekar.
Ritstjóri