August 2008

Fréttatilkynning frá utanríkisráðuneytinu
http://www.utanrikisraduneyti.is/frettaefni/frettatilkynningar/nr/4433

Varnaræfingin Norður Víkingur 2008 verður haldin á öryggissvæðinu á Keflavíkurflugvelli 1.- 5. september næstkomandi. Æfingin er haldin í samræmi við samkomulag um framkvæmd varnarsamnings Íslands og Bandaríkjanna frá því 2006. Æfðir verða liðsflutningar til og frá landinu auk loftvarna við Ísland og fara æfingar fram yfir hafsvæðinu umhverfis landið.

Æfingin er undir stjórn Varnarmálastofnunar Íslands og Evrópuherstjórnar Bandaríkjanna. Að auki koma að undirbúningi hérlendis m.a. Flugmálastjórn á Keflavíkurflugvelli, Flugstoðir, Landhelgisgæsla Íslands og Lögreglustjórinn á Suðurnesjum. Flugsveitir frá Bandaríkjunum, Noregi og Kanada taka þátt í æfingunni, auk ratsjárvéla frá Atlantshafsbandalaginu (AWACS). Danskt varðskip mun taka þátt í varnaræfingunni, og stunda æfingar með Landhelgisgæslunni. Jafnframt verða fulltrúar annarra bandalagsþjóða á meðal þátttakenda.

Samhliða Norður Víkingi hefst regluleg loftrýmisgæsla Atlantshafsbandalagsins í samræmi við ákvörðun þess og íslenskra stjórnvalda frá því á síðasta ári. Bandarísk flugsveit mun annast loftrýmisgæsluna að þessu sinni frá 1.- 20. september en fyrsta gæsluverkefninu sinnti frönsk flugsveit í maí og júní síðastliðnum.

Á þeim tíma sem varnaræfingin Norður Víkingur fer fram í byrjun september verða rúmlega 400 liðsmenn aðildarþjóða NATO við störf á öryggissvæðinu. Þá verða hér 15 orrustuþotur (4 bandarískar, 5 norskar og 6 kanadískar), 2 ratsjárvélar, 3 eldsneytisáfyllingarvélar og 2 P-3 kafbátaleitarvélar.

Varnaræfingin Norður Víkingur var haldin reglulega hér á landi á meðan varnarliðið hafði hér fasta viðveru. Síðustu æfingarnar voru árin 2001 og 2003. Fyrsta Norður Víkings æfingin samkvæmt breyttu fyrirkomulagi var haldin á síðasta ári. Æfingin í ár er sambærileg hvað varðar loftvarnarþáttinn, en nokkuð aukin að umfangi vegna beinnar þátttöku flugsveita frá Noregi og Kanada.

Miðnefnd SHA hefur sent frá sér eftirfarandi ályktanir:

Samtök hernaðarandstæðinga fagna yfirlýsingu utanríkisráðherra þess efnis að íslenskir friðargæsluliðar muni eftirleiðis ekki bera vopn við störf sín. Ákvörðun þessi er mikið heillaspor og getur stuðlað að því að Íslendingar muni í framtíðinni koma að meira gagni á stríðshrjáðum svæðum jarðar en nú er.
Samtök hernaðarandstæðinga hafa um langt árabil gagnrýnt þá hervæðingu sem átt hefur sér stað á vettvangi íslensku friðargæslunnar í utanríkisráðherratíð þeirra Halldórs Ásgrímssonar, Davíðs Oddssonar og Geirs H. Haarde. Byrjað var að sveigja frá þessari stefnu í tíð Valgerðar Sverrisdóttur og nú hefur utanríkisráðherra stigið mikilvægt skref.
Betur má þó ef duga skal. Brýnt er að stefna Íslands í málefnum friðargæslu verði tekin til gagngerrar endurskoðunar, með það að markmiði að framlag Íslendinga verði til að stuðla að friðsælli og öruggari veröld. Þannig eiga Íslendingar fremur að starfa á vettvangi friðargæslusveita Sameinuðu þjóðanna en að taka þátt í verkefnum hernaðarbandalagsins Nató.

* * *

Samtök hernaðarandstæðinga lýsa vonbrigðum sínum vegna fregna af vopnaflutningum íslenska flugfélagsins Icelandair til Georgíu. Samtökin hvetja Icelandair og önnur íslensk fyrirtæki til að setja sér siðareglur, þar sem allri aðild að hernaði, þar með talið flutningum og meðferð vopna og vígtóla, er hafnað. Málatilbúnaður talsmanns flugfélagsins þess efnis að einhverju máli skipti í þessu samhengi að byssurnar og skotfærin hafi ekki verið um borð í sömu flugvél dæmir sig sjálfur.

Samræmi og samfella í stefnu stórveldanna markast einungis af hagsmunum þeirra. Þessa vegna hafna Bandaríkin sjálfstæði Suður-Ossetíu en tryggja sjálfstæði Kósovo, og þess vegna hafnar Rússland sjálfstæði Tsjetsjeníu og Kósovo en viðurkennir sjálfstæði Suður-Ossetíu og Abkasíu. Heimsvaldastefna Rússlands er hvorki betri né verri en heimsvaldastefna Bandaríkjanna eða Vesturveldanna. Rússland er bara veikara. En það eru Bandaríkin og NATO sem bera meginábyrgðina á þeirri spennu, sem hefur farið vaxandi að undanförnu, með því að þrengja stöðugt að Rússlandi með útvíkkun NATO, bandarískum herstöðvum og hernaðarsamstarfi Bandaríkjanna við nágrannaríki Rússlands, með uppsögn ABM-sáttmálans um takmörkun gagnflaugakerfa og í kjölfar þess uppsetningu gagnflaugakerfis með stöðvum í Tékklandi og Póllandi.

Með hruni Sovétríkjanna og hins kommúníska skipulags austantjaldsríkjanna kringum 1990 vonuðust margir til að þar með losnaði um spennu kalda stríðsins. En gróðahagsmunir auðvaldsins og heimsveldahagsmunir stórveldanna taka ekki tillit til hagsmuna eða friðarvona alþýðu. Í stað þess að leggja NATO niður var það nú eflt og beitt markvisst við að festa í sessi hina nýju heimsskipun sem Bandaríkin boðuðu. Gamla stórveldið Rússland reyndi að halda sjálfstæði sínu og áhrifum en Bandaríkin og NATO flýttu sér að tryggja áhrif sín til austurs og á olíuauðugum svæðum Mið- og Suðvestur-Asíu meðan Rússland var enn veikt eftir umskiptin. Serbía óhlýðnaðist Vesturveldunum eftir upplausn Júgóslavíu og ofbeldi Serba í Kósovo var ýkt hæfilega og notað sem átylla til loftárása. Kósovo var sett undir stjórn NATO og Bandaríkin settu þar upp stóra herstöð, Camp Bondsteel. Síðan var sjálfstæði héraðsins viðurkennt gegn vilja Serbíu og Rússlands. Þegar á allt er litið eru jafnsterk rök fyrir að viðurkenna sjálfstæði Suður-Ossetíu og Kósovo – eða hvort tveggja jafnvafasamt eins og að því er staðið. En meginreglan á að vera að sjálfsákvörðunarrétt þjóða ber að virða eftir því sem hægt er í flókinni veröld.

Athafnir stórveldanna helgast ekki af hagsmunum alþýðunnar. Þeir eru einungis notaðir sem átylla þegar hentar. Átökin í Georgíu nú í ágúst verða ekki slitin úr samhengi við þá spennu sem vaxandi áhrif Bandaríkjanna og NATO í Úkraínu og Georgíu hafa valdið. Í þessum átökum voru íbúar Georgíu og Suður-Ossetíu einungis fórnarlömb. Stjórn Georgíu beitti bandarískum og ísraelskum vopnum til að ráðast inn í Suður-Ossetíu með tilheyrandi eyðileggingu og limlestingum og dauða óbreyttra borgara. Og Rússar spöruðu ekki heldur líf óbreyttra borgara í viðleitni sinni við að verja stórveldishagsmuni sína með innrás í Georgíu. Það er ekki heldur auðvelt að styðja stjórn Suður-Ossetíu, sem að sögn hefur stutt sig við glæpagengi rétt eins og núverandi forseti hins nýfrjálsa Kósovo. Stórveldin eru ekki vönd að vinum.

Í þessu valdatafli stórveldanna, þar sem alþýðan er alltaf fórnarlambið, skipar NATO mikilvægt hlutverk. Í apríl á næsta ári fyllir það sjötta áratuginn. Þessi sextíu ár eru nóg. Nú er kominn tími til að leysa upp öll hernaðarbandalög. Hernaðarbandalög eru ekki til annars en viðhalda köldu stríði – og kalt stríð getur alltaf tekið upp á því að hitna.

Einar Ólafsson

Í Kastljósi Sjónvarps, mánudagskvöldið 25. ágúst, sat Ingibjörg Sólrún Gísladóttir utanríkisráðherra fyrir svörum. Meðal þess sem hún var spurð um, var gagneldflaugakerfi það sem Bandaríkjastjórn vinnur nú að uppsetningu á í Póllandi og Tékklandi.

Á ráðherra mátti skilja að um væri að ræða einkamál stjórnvalda í Bandaríkjunum annars vegar en Póllands og Tékklands hins vegar. Aðspurð um það hvort málið hefði ekki verið rætt á vettvangi Nató, sagði ráðherra svo ekki vera – og lét í það skína að ef til slíkra umræðna kæmi, myndu Íslendingar lýsa efasemdum.

Í sjálfu sér er ástæða til að fagna þeim sinnaskiptum stjórnvalda, en gögn málsins sýna þó að hér fer utanríkisráðherra með rangt mál.

Ályktun ráðherrafundar Nató í Búkarest má lesa hér. Þar segir: “Ballistic missile proliferation poses an increasing threat to Allies’ forces, territory and populations.  Missile defence forms part of a broader response to counter this threat.  We therefore recognise the substantial contribution to the protection of Allies from long-range ballistic missiles to be provided by the planned deployment of European-based United States missile defence assets.”

Þessi klausa ályktunarinnar vakti á sínum tíma mikla athygli og var m.a. gagnrýnd á þessum vettvangi. Því miður virðast íslenskir ráðamenn hins vegar hafa verið steinsofandi á fundinum í Búkarest og verða nú að horfast í augu við sínar eigin samþykktir.

eftir Peter M. Johansen

Þessi grein birtist 18. ágúst í vefritinu Eggin, sem full ástæða er til að benda lesendum Friðavefjarins á.

Herflugvélar frá Bandaríkjunum færa Georgíu hjálpargögn. Eru vopn með í farteskinu?

Hálfum sólarhring eftir að fyrsta bandaríska herflugvélin lenti í Tbilisi með hjálpargögn hóf rússneski herinn brottför sína frá Gori að Suður-Ossetíu. Í dag (15. ágúst) lendir utanríkisráðherra Bandaríkjanna, Condoleezza Rice með töskuna fulla af aðvörunum til Moskvu um að Rússland verði einangrað á alþjóðavísu ef Kreml „uppfyllir ekki allar skuldbindingar sínar og hættir öllum hernaðaraðgerðum í Georgíu.”

– Þetta er ekki 1968, sagði hún og vísaði þar til innrásar Sovétríkjanna í Tékkoslóvakíu fyrir 40 árum síðan.

Aðstoðarforsætisráðherra (og fyrrum varnarmálaráðherra) Sergej Ivanov lagði í viðtali við BBC alla ábyrgð á hendur forseta Georgíu, Mikhail Saakasjvili. Samkvæmt Reuters heldur utanríkisráðherrann, Sergej Lavrov, því fram að Bandaríkin verði að velja á milli samstarfs við Moskvu eða stjórn Georgíu.

Í Moskvu spyrja menn sig hvað Bandaríkin hafa eiginlega með í sendingunum til Tbilisi.

Sambandið við Nató

Sendiherra Rússlands við Nató, Dmitrij Rogozin, telur að viðbrögðin við einhliða fordæmingu Nató af „yfirdrifinni valdsbeitingu” Rússlands muni breyta sambandi Moskvu við Nató.

– Samband okkar við bandalagið getur ekki annað en breyst eftir að Jaap de Hoop Scheffer [aðalritari Nató] sagði ekki eitt orð um fórnarlömb árásarinnar sem Georgía hóf, sagði Rogozin í rússnesku sjónvarpsstöðinni NTV.

Herflugvélasveitir Rússa, Ivanovo og Pskov, hafa átt í beinum hernaði við georgískar sveitir en þær hafa fengið þjálfun frá Bandaríkjunum, Nató og Ísrael. Rogozin fór nærri því að saka „framfærsluaðilana“, Bandaríkin og Nató, um að hafa gefið Saakasjvili samþykki fyrir hernaðaraðgerðum gegn Suður-Ossetíu, „þá sem hann átti í samningsviðræðum við til að komast í Nató“ á meðan kastljós fjölmiðla beindist að opnunarathöfn á ólympíuleikanna í Peking [en innrás Georgíu í Suður Ossetíu átti sér stað þá] samkvæmt fréttastofunni RIA Novosti.

Heræfingin „Immediate Response“ á milli 800 georgískra og 1200 Bandarískra hermanna á fyrrum sovéska herflugvélastöðinni Vaziani fyrir utan Tbilisi um miðjan júlí gæti hafa verið síðasta endurtekningin á æfingu fyrir þær hernaðaraðgerðir. Saakasjvili hvatti til æfingarinnar. Um leið hélt Rússland ævingu í Norður-Ossetíu, sem gefur vísbendingar um að yfirvöld í Kreml hafi fundið að eitthvað væri í aðsigi, enda hefðu þau vitað um vopnaflutningana til Georgíu.

7. ágúst greindi fréttastofan Interfax frá því að Georgía hafi meðal annars fengið í hendur „206 stríðsökutæki, þar af 175 frá Nató-ríkjum, 186 brynvarða bíla (126 frá Nató), 79 þungavopn (67 frá Nató), 25 þyrlur (tólf frá Nató) (…) tvö loftvarnarkerfi“. Varnarmálaráðuneytið í Moskvu vísaði til samninga um sendingar af 25 þyrlum (þar af 15 Black Hawk), sex loftvarnarkerfi og 145 brynvarða herbíla. Georgía hefur fengið fjarstýrð hertæki.

Á laugardaginn hélt talsmaður varnarmálaráðuneytis Bandaríkjanna, Bryan Whitman, því fram að Bandaríkin hefðu ekki „áform um að færa til þá 130 hermenn og borgaralegu verktaka [málaliðar í einkareknum hersveitum] sem hann sagði að væru staðsettir á svæðunum í kringum Tbilisi“, samkvæmt AFP. Herstöðvarnar í Senakskaja og Gori hafa verið endurbættar að „Nató staðlinum“ samvkæmt RIA Novosti (maí 2006). Þetta er árangur samstarfsverkefnisins GUUAM sem Georgía gekk í með Nató í apríl 1999 ásamt Úkraínu, Úsbekistan, Aserbajdsjan og Moldóvu.

Rússland yfirgaf sínar síðustu herstöðvar í Batumi og Akhalkalaki eftir samning við Georgíu sem var undirritaður 31. maí 2006. Afturhvarfið frá Batumi var fært til fullnustu í júlí, einni viku áður en heræfingar Bandaríkjanna hófust.

Vopn frá Ísrael

Ísrael hefur selt Georgíu vopn og herþjálfun fyrir hundruðir milljóna dala síðan 2000. Þetta var í samstarfi við og viðbót við Bandaríkin/Nató í líkingu við þau sem Ísrael hefur náð í Mið-Ameríku og Kólumbíu og einnig með stuðningi við Suður Afríku í stríðunum gegn Namibíu og Angóla. Tvíhliða hernaðarsamningur var undirritaður 1999 milli þáverandi forseta Georgíu, Eduard Sjevardnadse og þáverandi forsætisráðherra Ísraels, Binyamin Netanyahu.

Viðskiptin voru meðal annars í höndum vopnafyrirtækjanna Elbit og Rafael. Eftirlitsþjónustufyrirtækið Shin Bet á þátt í þjálfuninni, sem meðal annars tekur til hús-til-húss aðgerða eins og þeirra sem voru háar í Tskhinvali – sú reynsla var meðal annars fengin úr Jenín flóttamannabúðunum á Vesturbakkanum.

Varnarmálaráðherra Georgíu, Davit Kezerasjvili, sem áður var ísraelskur ríkisborgari, hefur góð tengsl við vopnasölumanninn Roni Milo (borgarstjóri í Tel Aviv 1993-98) og fleiri hershöfðingja sem hafa snúið sér að vopnaviðskiptum. Milligöngumaður er aðstoðarhershöfðinginn Gal Hirsch sem lét flytja hersveitir á meðan stríðinu við Líbanon stóð 2006, samvkæmt ísraelska dagblaðinu Ha’aretz.

Georgía hefur fengið „nokkurt magn öflugra vopna efir uppfærsluna af Su-25 árásarflugvéla- og stórskotakerfisins frá Ísrael“, tjáði georgíska fréttaþjónustan Rezonansi s.l. miðvikudag. Rússneskar flugvélar gerðu árás á árásarflugvélaverskmiðjuna sem uppfærði Sukhoi-flugvélarnar, við útjaðar Tbilisi, tjáði CTV á sunnudag.

Leiguherforingjar

Strax eftir árás Georgíu höfðu ísraelsku ráðgjafarnir samband við georgíska herforingja til að fá upplýsingar um það hvort þeir hefðu “tekið ísraelsku hertæknina í notkun og hovrt hinar sérþjálfuðu hersveitir gætu sagt hvernig gengi“, stóð skrifað í Ha’aretz á mánudag þar sem fram kom að „eftirlaunaherforingjunum sem þjálfuðu hersveitir Georgíu komu stríðið við Rússland ekki á óvart“.

Georgísk stjórnvöld hafa ekki dregið dul á stuðning Ísraels. Endurbyggingarráðherrann Temur Iakobasjvili, sem samkvæmt Ha’aretz er gyðingur, sagði í útvarpi ísraelska hersins á mánudag að „Ísrael getur verið stolt af her sínum sem hefur þjálfað georgíska hermenn.“ Sama dag beindu ísraelsk stjórnvöld sendiherra Georgíu í Tel Aviv til Wasington eftir að hann kvatti Ísrael til að leggja diplómatískan þrýsting á Moskvu, eins og fram kom í Jerusalem Post á mánudag.

Olía og vopn

Eftir 11. september 2001 hefur ísraelskur vopnaiðnaður, þar með talið sá sem tekur til eftirlitskerfa sem þróuð voru á landsvæðum Palestínumanna, tekið stórt stökk í tekjuöflun. Sambandið við Georgíu og Kákasussvæðiðtengist um leið fleiri hagsmunum sem eru í samhengi við samninga við Bandaríkin og Nató og einnig við hernaðarsamningana við Bandaríkin og Tyrkland.

Ísrael hefur hagsmuni í BTC-leiðslunni (Baku-Tbilisi-Ceyhan olíuleiðslunni), sem er í eigu BP, en Statoil á 8,1 prósent hlut í þeirri samsteypu.

– Samkvæmt Moskvu-blaðinu Karezat (14. júlí 2006) hefur Washington í rauninni myndað nýja tengslablokk við Aserbajdsjan, Georgíu, Tyrkland og Ísrael með því að hafa fært olíuleiðsluna til Miðjarðarhafsins. Meira en 20 prósent af olíuinnflutningi Ísraels kemur þegar frá Aserbajdsjan. Til eru áætlanir um að lengja leiðsluna frá Ceyhan til ísraelsku hafnborgarinnar Ashkelon, en í henni er stærsta olíuhreinsunarstöð ríkisins, annað hvort með tankaflutningum eða olíuleiðslu (meira en 400 kílómetra langa) yfir Miðjarðarhafið svo hægt sé að flytja það áfram á Asíumarkaðinn í gengum olíuleiðslur sem þegar eru til frá Eiliat í Rauðahafinu (Tipline). Þetta kom fram í Jerusalem Post. Mögulegur kaupandi er Indland, sem kaupir í dag mikið magn vopna frá Ísrael.

(Grein þessi birtist föstudaginn 15. ágúst í dagblaðinu Klassekampen í Noregi. Þýð: JKS).

Að venju verður fjölbreytt dagskrá í Friðarhúsi, á horni Njálsgötu og Snorrabrautar, á Menningarnótt Reykjavíkur laugardaginn 23. ágúst.

kl. 16:00 – Húsið opnað.

kl. 16.00-22.30 – Ljósmyndasýning eftir Hörpu Stefánsdóttur

kl. 17.00-19:30 – Friðsæl grænmetissúpa í boði hússins

kl. 16:30 – Kvikmyndasýning. Sýnd verður nokkurra ára gömul heimildarmynd Evu Maríu Jónsdóttur og Margrétar Jónasdóttur um Gervasoni-málið

kl. 20.00 – Ljóðskáld og hagyrðingar kveða um frið

kl. 21.00 – Hörður Torfason söngvaskáld leikur

kl. 21.30 – Tónlist, fleiri stíga á stokk, þar á meðal kemur Heiða upp úr klukkan tíu.

Létt og skemmtileg stemning á besta stað í bænum. Allir velkomnir!

Kerti fyrir Tíbet
við kínverska sendiráðið við Víðimel
23. ágúst

Laugardagskvöldið 23. ágúst klukkan 21:00 taka vinir Tíbets þátt í alþjóðaaðgerðum til að sýna fram á að heimsbyggðin hefur ekki gleymt Tíbet, þó kínversk yfirvöld hafi gert sitt besta til að hindra aðgang að upplýsingum um ástand mála þar. Kveikt verður á kertum fyrir utan kínversk sendiráð um allan heim, en 215 staðir hafa verið staðfestir samkomustaðir.

Vinir Tíbets ætla að tendra kerti til að minnast þeirra sem þjást í Tíbet en samkvæmt fréttum hefur landinu verið haldið í herkví á meðan á Ólympíuleikunum stendur og eru stór svæði Tíbets eins og fangelsi. Milljónir manna um heim allan tendra kerti á sama tíma, hvort heldur er heima hjá sér, meðal vina eða fyrir utan sendiráð. Hvetjum alla sem láta mannréttindi sig varða að mæta og taka þátt í kertastundinni með okkur. Nánari upplýsingar á candle4tibet.org.

Raddir fyrir Tíbet – menningarveisla í Salnum 24. ágúst

Þann 24.ágúst klukkan 20:00 standa vinir Tíbets fyrir viðburði til að styrkja flóttamannamiðstöð sem rekin er í Dharamsala.

KK, Jónas Sig, Svavar Knútur, Páll Óskar & Monica og Jón Tryggvi munu ljá málefninu rödd sína sem og Ögmundur Jónason, Birgitta Jónsdóttir og Tsewang Namgyal munu halda stutt erindi um Tíbet. Gestir geta átt von á óvæntum skemmtiatriðum frá Tíbet. Harpa Rut Harðardóttir mun sýna ljósmyndir sem hún tók á ferðalagi sínu nýverið í Tíbet í anddyri Salarins og verða myndirnar til sölu og mun andvirði þeirra renna í styrktarsjóðinn.

Í Dharamsala á Indlandi er rekin flóttamannamiðstöð sem tekur við um 3000 flóttamönnum sem flýja Tíbet ár hvert. Mikil aukning hefur verið í flótta frá landinu undanfarin ár. Flóttinn tekur um fimm vikur yfir hæstu fjallaskörð í heimi og leggur fólk sig í lífshættu til að öðlast frelsi til að stunda sína menningu og fá tækifæri til að rækta tungumálið sitt. Þriðjungur allra flóttamanna eru börn sem leggja í 90% tilfella ein í þessa för til frelsis. Þau börn sem lifa af flóttann missa oftast tær og putta út af frostbitum.

Allur ágóði af menningarveislunni Raddir fyrir Tíbet rennur til flóttamannamiðstöðvarinnar og gefa allir listamennirnir vinnu sína.

Raddir fyrir Tíbet er haldin sama dag og lokahátíð Ólympíuleikana fer fram. Eitt af markmiðum hátíðarinnar er að tryggja að rödd Tíbets gleymist ekki.

Nánari upplýsingar á tibet.blog.is

Miðar fást hjá midi.is og salurinn.is og kosta 2000 krónur

Margháttuð dagskrá verður í Friðarhúsi á Menningarnótt Reykjavíkur.

eftir Sverri Jakobsson

Eftirfarandi grein birtist í Fréttablaðinu 12. ágúst

Innrás Georgíu í Suður-Ossetíu síðastliðinn fimmtudag hleypti spennuþrungnu ástandi í Kákasuslöndum í bál og brand. Tilraunir Georgíumanna að brjóta sjálfstæðisbaráttu Suður-Ossetíu á bak aftur með hervaldi fóru út um þúfur þar sem Rússar komu héraðinu til aðstoðar og hröktu georgíska hernámsliðið á flótta. Það er lítið gleðiefni að horfa upp á tilraunir til að leysa áratuga gamalt deilumál með ofbeldi, fyrst af hálfu Georgíumanna en síðan af hálfu Rússa.

Sjálfstæðisbarátta Suður-Ossetíu hefur staðið síðan 10. nóvember 1989, daginn eftir fall Berlínarmúrsins, þegar þing Suður-Ossetíu samþykkti að sameinast Norður-Ossetíu, sem var hluti rússneska sambandslýðveldisins. Vakti samþykktin mikla andstöðu georgískra þjóðernissinna sem litu á héraðið sem óaðskiljanlegan hluta Georgíu. Við upplausn Sovétríkjanna gerðu Suður-Ossetar ítrekaðar tilraunir til að fá sjálfstæði héraðsins viðurkennt, en þær mættu andstöðu Georgíu sem viðurkenndi ekki kosningar sem haldnar voru til þings Suður-Ossetíu 1990. Síðan þá hefur Suður-Ossetía haft sjálfstjórn í raun en ekki fengið viðurkenningu alþjóðasamfélagsins.

Skýþar og Alanar
Ossetar eru náskyldir þjóðum sem einu sinni voru allsráðandi á sléttunum norðan og austan við Evrópu í fornöld, s.s. Skýþum og Sarmötum. Menning þessara þjóða er nú horfin; einu leifarnar af henni er samfélag Osseta. Fyrsta ríki þeirra sem sögur fara af var til á 4. öld á milli Don og Volgu. Þá kölluðust þeir Alanar. Húnar eyddu konungsríki Alana en það var endurreist á 8. öld og var miðstöð þess þá norðan við Kákasusfjöllin. Sókn Mongóla í vestur á 13. öld olli því hins vegar að Alanar fluttust suður á bóginn, yfir Kákusfjöllin. Þar býr mikill meirihluti þeirra í Norður-Ossetíu sem tilheyrir Rússlandi.

Hluti Osseta lenti hins vegar innan landamæra Georgíu og fékk sjálfstjórn þegar Georgía varð eitt af sambandsríkjum Sovétríkjanna. Suður-Ossetar hafa löngum verið tregir til að vera hluti af georgísku þjóðríki og börðust gegn georgíska ríkinu sem var til 1918-1920. Menning Osseta er af allt annarri rót en Georgíumanna. Þeir tala indó-evrópskt tungumál sem er fullkomlega óskylt georgísku og er móðurmál um 700.000 manns.

Suður-Ossetía og Kosovo
Tvennt hefur orðið til að þess að skerpa andstæður á milli Osseta og miðstjórnarinnar í Georgíu. Í fyrsta lagi er núverandi forseti Georgíu, Mikheil Saakashvili, staðráðinn í því að ná fullum yfirráðum miðstjórnarinnar yfir héruðunum sem hafa notið sjálfstæðis undanfarna áratugi. Saakashvili hefur notið mjög jákvæða umfjöllun í vestrænum fjölmiðlum og er jafnan kallaður lýðræðissinni enda þótt hann hafi beitt bæði neyðarlögum og hervaldi til þess að brjóta pólitísk mótmæli í nóvember síðastliðnum. Þá hafa pólitískir keppinautar Saakashvilis lent í hrakingum, ýmist lent í fangelsi eða látist við grunsamlegar kringumstæður undanfarin ár. Saakashvili virðist telja að gott samband hans við Bandaríkin og NATO muni tryggja honum liðsinni Vesturlanda hvað sem öðru líður og athygli vekur að frá því að Georgía hóf stríðið hefur hann mætt í sjónvarpsútsendingar með fána Evrópusambandsins í bakgrunni. Það er spurning hvort ríki Vesturlanda muni nú styðja Saakashvili „eftir pöntun“ en ljóst er að Bandaríkin beittu áhrif sínum í öryggisráði Sameinuðu þjóðanna til að koma í veg fyrir samþykkt ályktunar frá Rússum um afvopnun beggja herja í upphafi átakanna. Eftir að Rússar hófu gagnsókn hefur hins vegar hljóðið breyst í Bandaríkjamönnum og núna eru það Rússar sem ekki vilja lengur heyra minnst á vopnahlé – a.m.k. ekki fyrr en her Georgíu hefur yfirgefið Suður-Ossetíu og önnur sjálfstjórnarhéruð.

Á hinn bóginn hefur víðtækur stuðningur við einhliða sjálfstæðisyfirlýsingu Kosovo fyrr á þessu ári hleypt vindi í segl Suður-Osseta en ekki eru nema tvö ár síðan að samþykkt var í þjóðaratkvæðagreiðslu að leita sjálfstæðis. Iðulega hefur verið bent á að stjórnarfarsleg staða héraðanna tveggja sé sú sama og þeir sem vilja viðurkenna rétt annars til sjálfstæðis hljóti því að viðurkenna rétt hins. Víst er að síðan Kosovo hlaut sjálfstæði hefur ekki komið til greina af hálfu Suður-Osseta að fallast á annað en fullt sjálfstæði. Og raunar er erfitt að sjá hví ríkisstjórnir sem hlupu til og viðurkenndu sjálfstæði Kosovo ættu ekki jafn greiðlega að viðurkenna fullveldi Suður-Ossetíu. Í þeim hópi er ríkisstjórn Íslands sem þarf nú að bregðast við.

eftir Árna Þór Sigurðsson

Eftirfarandi grein birtist í Morgunblaðinu 11. ágúst

Hernaðarátökin í Kákasus eru hörmuleg eins og stríðsrekstur ævinlega er. Það eru saklausir borgarar sem líða og falla fyrir sprengjum og skotárásum á báða bóga. Það er því brýnt að stöðva átökin milli Georgíu og Rússlands og koma á vopnahléi til að unnt verði að leita pólitískra lausna á deilunni.

Skyggnst í söguna
Á Vesturlöndum er sú skoðun almenn að hér séu Rússar með enn einn yfirganginn gegn litlu ríki, Georgíu, sem vill treysta sjálfstæði sitt í sessi. Það er líka sú mynd sem stjórnvöld hér vestra og fjölmiðlar draga gjarnan upp, það er jú ósköp þægilegt að hafa óvin eins og Rússa til að benda á og gera að blóraböggli. Leiðarahöfundur Morgunblaðsins er hér engin undantekning.

En það getur verið hollt að skyggnast bak við tjöldin, skoða söguna og bera saman við önnur dæmi sem geta haft þýðingu gagnvart þeirri deilu sem uppi er í Kákasus. Vitaskuld er unnt að setja þessa deilu í það samhengi að hún snúist um hugsanlega aðild Georgíu að NATO og hernaðarlegar afleiðingar þess fyrir Rússa, það er hægt að nefna olíuna sem leidd er í gegnum þetta svæði o.fl. Átökin á Balkanskaga snerust á sinn hátt líka um yfirráð stórvelda, stöðu þeirra í alþjóðastjórnmálum og viðskiptum. Stríðsreksturinn í Írak nú og fyrr sömuleiðis. Og því miður hneigjast menn til að horfa eingöngu á þetta yfirborð.

Arfleifð Stalíns
Sjálfsstjórnarhéruðin Suður-Ossetía og Abkhasía liggja innan landamæra Georgíu eins og þau eru viðurkennd af alþjóðasamfélaginu. Þess er nú krafist að þau landamæri séu virt. Á hitt er að líta að þarna búa þjóðir sem vilja sjálfstæði, hafa eigin menningu, sögu og tungumál. Og þær hafa verið þvingaðar undir georgísk yfirráð. Barátta þeirra fyrir því að ráða sér sjálfar er ekki ný af nálinni. Rússeska keisaradæmið fór með hernaði gegn þeim á 19. öld. Í kjölfar rússnesku byltingarinnar stofnuðu Menshevíkar sjálfstætt ríki Georgíu þar sem Abkhazía var hluti en áttu í miklum erjum við íbúana sem kærðu sig ekkert um þá tilhögun. Þegar Georgía samdi um aðild sína að Sovétríkjunum varð t.d. Abkhazía sjálfstætti lýðveldi í tengslum við Georgíu. Það var hins vegar ákvörðun Jósefs Stalíns að þessi sjálfsstjórnarhéruð yrðu hluti af Sovétlýðveldinu Georgíu. Og í kjölfarið hóf sá illræmdi Lavrentíj Bería, yfirmaður KGB, að skipuleggja fólksflutninga, m.a. að flytja Georgíumenn til héraðanna. Það er við þessa arfleifð stjórnar Stalíns sem þjóðirnar eru m.a. að berjast í dag. Og það er í raun skömm að því að Vesturlönd skuli ekki sýna þessum þjóðum stuðning við að brjótast undan stalínismanum ef svo má að orði komast.

Sjálfsákvörðunarréttur – sjálfsögð mannréttindi
Ossetar og Abkhasar eru ekki Georgíumenn. Eiga raunar lítið sameiginlegt með þeim nema hin formlegu landamæri. Suður-Ossetar eru hluti af stærri þjóð, þar sem meirihlutinn býr í Norður-Ossetíu sem tilheyrir Rússlandi. Meirihluti þessara þjóða ber rússneskt ríkisfang. Það er hægt að gera lítið úr því og segja að Rússar hafi útbýtt vegabréfum til þeirra sem það vildu hafa. Hin hliðin á þeim peningi er auðvitað spurningin hvers vegna Georgíustjórn hefur ekki veitt þessum þjóðum sjálfsögð borgaraleg réttindi eins og ríkisfang? (Ég hef hér ekkert minnst á þriðja sjálfsstjórnarhéraðið í Georgíu, Adjaríu, þar sem það hefur ekki dregist inn í þessi átök.)

Burtséð frá því hvar menn kunna að standa í deilum stórveldanna, með eða móti NATO eða ESB o.s.frv., þá stendur í mínum huga eftir spurningin um sjálfsákvörðunarrétt ossetísku og abkhösku þjóðanna. Er réttur þeirra annar og minni en til dæmis Albana í Kosovo? Eða hver yrði afstaða okkar ef Færeyingar lýstu yfir sjálfstæði? Það er fyrst og fremst vanvirða og lítilsvirðing við þessar þjóðir að horfa fram hjá áralangri baráttu þeirra fyrir sjálfsákvörðunarrétti en beina sjónum þess í stað aðallega að átökum stjórveldanna, framferði Rússa, hagsmunum NATO og Bandaríkjanna. Um það allt má vissulega margt segja og flest heldur miður. En eftir standa hagsmunir þjóða, sem eiga sína djúpu og ríku sögu og menningu, og sem vilja berjast fyrir sjálfstæði sínu. Það myndi sæma betur öllum þeim sem vilja berjast fyrir mannréttindum og lýðræði að taka málstað þessara þjóða og leita pólitískra lausna sem tryggja rétt þeirra til að ráða málum sínum sjálfar.